Durante e crisis reciente di Covid-19, nos por a lesa den e promer version di e Landspakket pa Aruba cu gobierno di Hulanda y Aruba a papia di e problemanan cu tin na caminda pa loke ta e creciente porcion di e poblacion di Aruba cu lo ta riba edad di 65 aña, y e consecuencianan cu esaki lo bay tin riba sostenibilidad di nos seguro social. Desde e momento ey a aparece e edad di pension di 66 aña, como posible medida pa mantene e sistema di seguro social pagable. Un tema no desconoci pa nos redaccion o pa nos lectornan, pasobra den e ultimo añanan regularmente tabata publica tocante esaki.

E sorpresa tabata mas bien di banda di gobierno di Aruba, unda cu esaki ta un tema di cual preferiblemente no ta papia, y hasta por bisa cu lo ultimo cu nos a yega di tende di parti di e partido grandi den e coalicion, ta un escandaloso posicion den ultimo eleccion, campañando cu promesa falso y bashi di posible reduccion di edad di pension. Un promer conclusion lo ta anto cu Hulanda a confronta gobierno di Aruba cu e imposibilidad di sigui ignora e realidad manera e ta presenta grandemente nos dilanti. Practica di avestruz den e asuntonan aki tampoco ta resulta asina fructifero, y ta di spera cu di awor en adelante nos por mira un posicion y actitud mas realistico y orienta riba solucion, compara cu loke nos por a mira den ultimo decada.

Ta mas o menos un decada pasa cu gobierno di e tempo ey a haya su mes obliga di cambia edad di pension di 60 pa 65 aña, bao presion di Hulanda y IMF. Yega na un acuerdo tri partite den e Dialogo Social di e tempo ey a fracasa, pasobra e sindicatonan conhuntamente a nenga di firma e acuerdo, mientras e gremionan empresarial a apoya esaki. Seguidamente e cambionan a keda aproba pa parlamento y actualmente nos ta den e implementacion di e alza gradual di edad di pension, cu na 2024 lo culmina cu e recipiente di AOV mester tin 65 aña pa por haya pension. Na momento di e deliberacionnan di mas di 10 aña pasa ya tabata conoci caba cu e medidanan tuma no lo ta suficiente a mas largo plazo, y cu rumbo pa aña 2030 lo mester evalua kico lo ta e siguiente pasonan pa tuma. Esaki independiente ken ta den gobierno pa e tempo ey…

Nos ta contento di tende e promer señalnan cu e actual coalicion a haya un ‘reality check’ y cu den e tempo nos dilanti por tin un discusion sano riba e tema aki. Un promer señal ta e comentarionan tocante e gastonan di AZV relaciona cu e tema di envehecimento, cu en berdad ta mustra preocupante. E gastonan medico di un persona di edad ta relativamente mas halto cu di un persona mas hoben, y cu e grupo di persona di edad halto creciendo den rumbo di casi 25% di e poblacion total, ta logico cu mester bay planifica ta con ta paga pa ki tipo di cuido cu ta responsable pa duna pa e tempo ey. Ademas, banda di e asunto di salud publico nos tin e problema tambe di sostenibilidad di e sistema di pension general. Pa completa e panorama problematico aki, nos por observa e caida fuerte den ultimo añanan di e nivel di nacemento na nos isla, cu na e momento aki ta casi igual na e nivel di fayecimento; es decir, nos crecemento natural ta casi nulo. Un di e consecuencianan conoci ta cu, si tin centenares di mucha cada aña cu NO ta nace, anto nos no mester di scol pa nan tampoco… Pero, aki tanto aña nan no t’ey tampoco pa traha pa paga e AOV di tur e grupo grandi di anciano ey. Nos ta tende cualkier mandatario elabora riba e tema aki?

Ademas, e problema no ta pa cada tanto tempo nos tende un observacion di banda di tal o cual mandatario, pasobra esey no ta yuda. Loke nos ta desea di sa ta ki maneho gobierno lo kier bay hiba riba e tereno compleho y amplio aki. En todo caso mester ta mas cu claro cu e tempo cu por a haci declaracion gratuito y bashi tocante baha edad di pension pa e gobierno aki a pasa dia bieu. Pero esey no ta implica automaticamente cu gobierno lo bay entama un discusion amplio cu tur interesado, pa por formula un maneho realistico y efectivo pa futuro. Por ta cu ta zona pesimista, pero nos ta kere cu por lo pronto nos ta keda hinca cu e practica gubernamental actual di informa nos ‘estilo CIA’ (‘on a need to know basis’) y lo ta necesario cu e discusion ey ta bin di otro banda, di otro stakeholder por ehemplo.

Mientras tanto, tin un desaroyo na caminda si. Gobierno ta preparando pa ricibi den e proximo añanan miles y miles di trahador stranhero pa ocupa tur e puestonan laboral pa cual lo no tin trahador local disponible. Nan tur lo paga prima di AZV y AOV, loke ta mustra masha bunita, pero, cu un salario minimo, ta contribui algun cien florin pa aña, y como promedio cada inmigrante ta costa nos riba 4000 florin na gasto di AZV pa aña, anto unda nos beneficio ta? E unico maneho consecuente cu nos ta mira den ultimo decadanan ta: sigui traha mas hotel… Esey kier bende nos como maneho sostenible?