Aña 2023 tabata un aña sumamente exitoso pa gobierno ora ta trata di asunto financiero. Otro asunto no asina tanto, pero esey nos ta lag’e pa despues. Con grandi e exito financiero tabata? Si bo anticipa un aumento di entrada di Afl. 200 miyon y finalmente bo ta haya casi Afl. 300 miyon, y bo surplus ta bay na mas di 4% di GDP, ta sonrisa so nos lo mira. Claro, cerca esun cu a cobra, no necesariamente esun cu mester a paga.

E pregunta naturalmente ta na kico esaki ta debi. Uno ta cu tabatin un crecemento economico fuerte, cu a percura pa mas empleo, pues mas entrada di impuesto riba salario, y mas consumo, localmente pa mas salario disponible pero tambe pa aumento di turismo cu a ocasiona consumo mas fuerte. Pero tabatin algo mas, y esey tabata e aumento di BBO na inicio di aña, y despues den segundo parti di aña, e BBO na frontera, cu a haci cu BBO a percura pa mayor parti di e placa extra cu gobierno a cobra aña pasa na impuesto. En todo caso, e sumanan adicional cu gobierno a logra cobra, por ta suheto na e discusion si tabata hustifica pa aumenta entrada gubernamental asina fuerte: ta palabra cu hulanda cu mester tin por lo menos un porciento di GDP na surplus, ta basa despues den e presupuesto suplementario di 2023 e surplus na 1,6%, pa finalmente termina aña, a base di e cifranan preliminar di Banco Central, pero tambe procedente di gobierno, cu un surplus cu lo surpasa 4% di GDP…

Un pregunta adicional ta: cuanto di esaki tabata un sorpresa pa gobierno mes? Segun e pronostico mas reciente di gobierno, den su proyeccion multi-anual di presupuesto 2024, tabata premira un aumento di alrededor di Afl. 200 miyon caba. Esey tabata ya mas di 3% di GDP, pues hopi mas halto cu loke e acuerdo cu Hulanda tabata propone, esta e minimo di 1% di GDP. Sin embargo, si bo logra tanto mas, y no solamente basa riba crecemento economico sino tambe riba aumento fuerte di e regimen fiscal, lo bin e discusion si e aumento fiscal ey tabata hustifica. Mas ainda pasobra aumento di impuesto indirecto tin un efecto relativamente mas pisa riba hende cu entrada modera, cu ta dedica relativamente mas entrada na asunto basico manera cuminda y transporte. Awor cu e cifranan ta birando conoci, nos mester por spera e debate politico riba esaki, tumando na cuenta cu e aumento di e peso fiscal tabata algo cuestiona anteriormente caba. Pero, banda di esaki ainda tin varios pregunta rogando pa un contesta. Por ehemplo: pakico tabatin retraso asina grandi den entrega di cifra financiero e aña aki? Pakico hasta Banco Central tabata cana atras cu nan reportahe financiero, di cual por cierto e cifranan mester bin di e propio gobierno? CAft ta e unico instancia cu a critica e forma di opera aki di gobierno, mustrando riba obstaculizacion cu esaki ta trece cune pa labor di parlamento y CAft mes. No ta straño anto cu ta CAft mester mustra riba e incumplimento aki cu ta stroba parlamento den nan derecho di determina presupuesto (‘budgetrecht’) pero cu di banda di parlamento esey tabata parce ‘asunto menor’? Di tur manera, aparentemente Banco Central a logra haya e cifranan di henter 2023, mientras CAft apenas a caba di comenta riba kwartaal 3 di 2023, sperando impacientemente riba raportahe 4-2023 cu mester tabata den nan man na mitar di februari… E pregunta na gobierno mester ta: tur e retraso aki ta casualidad, o tabata incompetencia o ineptitud di gobierno y su servicionan, o tabata algo delibera pa stroba vista di parlamento riba loke tabata tumando lugar? Y, importante, riba e pia aki nos ta sigui?

Kico haci cu fondo extra?

Banda di e preguntanan pakico y con nos a yega aki, cu tanto placa disponible pa gobierno, ta importante pensa tambe kico lo mester haci cu esaki. Banda di e porcion cu obligatoriamente ta dedica na reduci debe, nos tin e parti cu por dedica na inversion. Aki ta surgi otro pregunta serio: inverti, si na 2023 practicamente gobieno no por a cumpli cu e programa di inversion manera aproba den presupuesto. Te cu tercer trimester tabatin casi 50 miyon florin sin gasta ainda, segun CAft. Plan pa inverti lo mester tin de sobra; por ehemplo e estado deplorable di e plantanan di purificacion di awa sushi, cu un gobernacion cu ta move manera morocoy unda ta requeri velocidad… Di berdad nos mester sinta warda te cu gobierno caba di ‘figure out’ ta ken ta e figuranan ‘di confianza’, sea amigo o famia, cu mag bay dirigi e ala nobo aki di gobernacion? Si esey ta e proposito, nos no por impedi esey, pero siquiera hacie rapido pa nos no mester pasa e berguenza di un shutdown completo di e plantanan. Ademas, ya cu e unico grito di desesperacion cu por haya oido cerca gobierno ta di sector turistico, aunke nan tambe a cuminza duda di esey: nos ta sinta warda algo pasa manera algun aña pasa na Barbados, unda awa sushi di e mesun hotelnan tabata subi caya, hunto cu nan huespednan…

Nos por conclui cu gobierno a logra un hazaña financiero remarcable, anticipa o no, pero nos a keda cu e duda si nan sa di usa esey cu sentido comun y sabiduria, elemento dificil di encontra den e maneho intransparente cu ta keda reina. O tur esaki tabata simplemente pa impresiona gobierno di Hulanda, cu nan no ta desea supervision, pues cu ‘nos mes por’?