FILE - A malnourished child waits to be treated at a Doctors Without Borders emergency room in the Cite Soleil neighborhood of Port-au-Prince, Haiti, Friday, April 19, 2024. Haiti's health system has long been fragile, but it's now nearing total collapse after gangs launched coordinated attacks on Feb. 29, targeting critical state infrastructure in the capital and beyond. (AP Photo/Ramon Espinosa, File)

(AP) — Diariamente na hospital y clinicanan na Port-au-Prince, medicamento y ekipo pa salba bida ta cabando of ta ausente totalmente, mientras gangnan brutal ta reforsa nan control riba e capital y mas leu.

Nan a blokea caminda, forsa pa cera e aeropuerto internacional principal na maart, y a paralisa operacion na e waf mas grandi di e pais, unda container yen di suministronan clave ta keda pega.

Sistema di salud Haitiano pa largo tabata fragil, pero awo ta cerca di collapse total despues cu gangnan a lansa atake coordina riba dia 29 di februari, enfoca riba infrastructura critico na e capital y mas leu.

E violencia a forsa varios institucion medico y centro di dialisis pa cera, incluyendo e hospital publico mas grandi di Haiti. Ubica den downtown Port-au-Prince, e Hospital di Universidad Estatal di Haiti mester a habri back dia 1 di april despues di a cera ora e atake a cuminsa, pero gangnan a infiltr’e.

Un di e poco institucionnan cu ainda ta operando ta Hospital di Universidad Paz, ubica sur di e aeropuerto cera. For di dia 29 te 15 di april, e hospital a atende como 200 pashent cu herida di bala, y su camanan ta keda yen.

Mas di 2,500 persona a ser mata of herida na Haiti di januari pa maart, un aumento di mas cu 50% compara cu e mesun periodo aña pasa, segun un rapport recien di ONU.

Hasta si un hospital ta habri, tin biaha tin tiki of no tin personal medico pasobra violencia di gang ta explota diariamente na Port-au-Prince, forsando dokter y enfermeranan pa keda of bay back cas ora nan encontra blokeo di caminda cu hombernan arma.

E caos a laga un cantidad di pashent di cancer, AIDS y otro malesa serio cu tiki recurso, cu gangnan tambe hortando y pegando botica na candela den area di downtown di e capital.

Dokter sin Frontera mes a keda sin hopi medicamento usa pa trata diabetes y presion halto, y inhaladornan pa asma cu ta yuda preveni atakenan mortal mester ta imposible pa haya na e capital.

Salud di hende ta empeorando pasobra e medicina diario cu nan mester pa nan condicionnan cronico no ta disponible, coordinador di proyecto di Dokter sin Frontera, Jacob Burns a bisa.

A pesar di e necesidad urgente pa cuido medico, e hospital di Dokter sin Frontera na Cite Soleil a haya su mes forsa pa corta e cantidad di pashent cu ta trata di 150 pa 50, segun Burns, maske ta sigui atende tur emergencia.

Cantidad di hende ta para den rij pafo di e hospital cada dia y ta den riesgo di wordo tira pa miembronan di gang cu ta controla e area mientras nan ta warda pa cuido medico.

Ta permiti tur hende pa drenta e area di e hospital, pero personal medico a set up un triage pa determina cua 50 persona ta bay haya atencion. Esnan cu necesidadnan menos urgente mester bolbe otro dia.

En averahe, e hospital na Cite Soleil ta mira tres persona herida pa dia, pero tin biaha awo ta yega te na 14, e personal a bisa.