For di e entrevista extenso cu Bon Dia Aruba a tene cu director di Banco di Seguro Social (SVb) a sali varios mensahe importante, di cual nos a trata algun caba den nos Editorial. Tin uno cu sin duda nos no por keda sin trata y esey ta e tendencia señala pa SVb di e reduccion den expectativa di bida di persona masculino na edad di pension. Mientras cu pa hende muher e cifra a keda igual den ultimo añanan, pa hende homber e expectativa a baha cu mitar aña.

E pregunta naturalmente ta, kico esaki ta significa. Hende muher no tin nada di preocupa, mientras pa hende homber nos mester sali en busca di un splicacion di e fenomeno aki? O por ta asina cu ambos sexo tin nan problemanan di salud, sigur na edad halto, pero den caso di e hende homber e problema ta mas grave ainda? Manera e director di SVb mes ta indica, lo mester warda resultado otro aña di e Censo 2020 cu lo tuma lugar mas leu den e aña aki. Pero, no ta asina cu no tin ningun dato di e situacion di salud en general y specificamente pa hende di edad halto. Un problema ta si cu no tin cifra reciente disponible pa publico. Aunke no lo aprecia nos critica, pero riba website di CBS e ultimo Statistical Yearbook ta di aña 2015, si nos no ta hera esey ta cinco aña pasa… Auxilio!

Di otro banda, ya pa e tempo ey – 2015 – Aruba su poblacion tabata pa hopi tempo caba den un desaroyo negativo pa loke ta custumber di alimentacion y presencia masivo di sobrepeso y obesidad. Esaki ya pa e tempo ey tabata motibo pa preocupacion, unda CBS mes ta constata cu pa 2015, 20% di causa di morto ta ‘neoplasm’, otro palabra pa crecemento abnormal di cierto tejido den curpa humano, cu otro palabra: cancer, den e caso aki cerca hende homber. Enfermedad relaciona cu nos sistema circulatorio, curason y arterianan, ta causa di morto den 42% di tur caso di hende homber na 2015. Pa hende muher e cifranan ta 27% pa neoplasm, y 38% pa sistema circulatorio, en corto: mas cancer, menos curason. Pa ambos sexo ta conta cu e dos categorianan aki hunto tabata e causa mayoritario di fayecimento. Esaki ta implica cu e tendencia negativo pa hende homber cu SVb ta constata durante e periodo 2015 – 2019 tabatin su señal caba den e cifranan di causa di fayecimento di 2015.

E siguiente pregunta ta, kico ta e factornan cu ta hunga un papel den e situacion hopi desfaborable di salud di nos hendenan, specialmente na edad halto. Sobrepeso y obesidad ta hunga un papel importante, no cerca nos so, sino tambe mundialmente. Riba e lista di e paisnan mas problematico pa obesidad nos no ta aparece, pasobra ta mira solamente paisnan independiente y no teritorio autonomo manera nos. Lider sin discusion den obesidad ta Merca, sigui pa algun pais di region di Pacifico, manera Tonga y Samoa. Remarcable ta e presencia den e top-10 di St Kitts & Nevis y St Lucia, mientras cu Bahamas, Barbados y Trinidad & Tobago ta luci negativo den e top-20 mundial aki. Merca tin ademas e mesun tendencia di reduccion di expectativa di bida, unda ta menciona mas factor, manera abuso di droga y alcohol, suicidio, banda di obesidad. Merca a pasa den un proceso di aumento di 10 aña di expectativa di bida den ultimo 50 aña, di 69.9 aña na 1959 te 78.6 aña na 2016. Sin embargo, e progreso aki a nivela despues di 2010 y na 2014 a cuminsa cay. Y esaki a pesar cu Merca ta gasta mas ‘per capita’ na cuido medico cu cualkier otro pais.

Nos lo ta na algun lugar den e top-20 ey tambe, y cuidao nos no ta cerca di Merca… Sin embargo, cu e realidad ey nos no a haci tanto ainda, y si nos kier mehora, algo mester sucede. Den e dianan aki nos por a tende cu nos gastonan medico ta aumenta, pero no di un manera fuera di lo comun compara cu otro paisnan. Esey ta berdad, pero no ta yuda nos pa sa kico ta e proximo pasonan pa purba reduci e gastonan aki. Nan ta creciendo pa e motibo menciona, manera den tur otro pais, pero cerca nos esaki por bira mas fuerte pa via di e aumento grandi di e grupo di edad halto, cu lo yega cerca di 25% di nos poblacion, cu ta trece extra gasto cune. Aunke ta logico y natural cu hende di edad tin hopi mas problema di salud, ta e problemanan di malesa cronico cu ta bira un peso grandi riba presupuesto di AZV. Y ta e enfermedadnan aki cu ta relaciona intimamente cu estilo di bida, sigur relaciona cu loke nos ta haci na ehercicio y pa loke ta nos alimentacion.

Ta remarcable cu tin un grupo bastante grandi, segun nos impresion, cu a bira consciente di nan estilo eroneo di bida, a traves di e mal experiencia cu un di e enfermedadnan menciona. Esey ta di aplaudi pero cu esey nos no a yega na preveni cu gruponan mas hoben ta yega na e experiencia ey. Nos mester actua prome caba!