Hulanda ta keda sorprende nos… Esey riba su mes no ta sorpresa y banda di tende hopi motibo o sospecho di motibo, nan tin motibo logico tambe pa e velocidad cu nan kier pone den e asuntonan aki.

Y esey ta cu den tempo di crisis mester actua rapidamente, pa medida cu mester tuma por keda implementa mas tempran posible. Cu esey nos no ta bisa cu mester acepta sin mas tur loke ta propone, o impone, pero si ta necesario pa nos move cu igual velocidad. Cu nos gobernacion no ta custumbra move cu e tipo di velocidad aki? Esey tampoco ta sorpresa, al contrario, nos ta custumbra cu hala di cos cu por keda regla den poco tempo, ta dura varios aña, sin cu realmente tin un motibo valido splica di cualkier banda. Nos ta asina custumbra cu e practica ey, cu tin vez nos ta hasta lubida di protesta. Den e sentido aki e crisis ta mas cu bonbini; el a bin pa ‘shake up’ poco cos, pa pone nos gobernante y nan ayudantenan den overdrive pa realisa loke ta necesario.

Si nos ta comprende bon, gobierno a caba di haya un buki completo di mas di 200 pagina, cu ta encera tambe 18 exigencia pa nos por haya e prestamonan estilo ‘bullet’ di cual a papia caba na inicio di e crisis aki. Naturalmente nos lo mester warda te ora gobierno publica esaki, pero nos no mester ta genio pa sabi mas o menos kico ta su contenido. No ta pornada algun tempo pasa Economisch Bureau Amsterdam a traha un rapport yama ‘Kleine eilanden, Grote uitdagingen’ cu ta duna den mas di 50 pagina un resumen di e retonan cu e islanan incluyendo Aruba, tin nan dilanti. Nos por imagina nos un analisis mas extenso y cu propuesta mas detaya pa yega na un structura socio-economico mas fuerte, pa por enfrenta futuro desafionan cu por ta spera nos. Y nos ta tende esey tambe den e comentarionan di e mandatarionan Hulandes, cu en corto bisa ta argumenta cu ‘e biaha aki nos ta yuda ainda; proximo vez boso mes mester por’. Y kico nos kier haci? Rabia, vocifera indignacion, cuminza mobilisa pueblo contra nan? Nan tin razon toch, ora nan bisa cu e crisis aki a gara nos di sorpresa, pasobra nos no tabata prepara, pasobra nunca nos kier a tende di e palabra ‘planificacion’?

Aunke lo bisa awor ‘no use crying over spilt milk’, esey nos ta hacie menos berdad cu e fayonan grandi di pasado reciente a haci nos asina vulnerable na e momento aki. Como ehemplo esaki: durante hopi aña tur persona cu dos placa di sinti tabata bisa nos gobiernonan cu no mester keda warda te ora cu no tin nada mas di reserva na SVb pa reforma e set up di fondo di AOV. Den inicio di añanan 2000 ainda e fondo di reserva tabatin varios cien miyon florin, pero aña tras aña tabata keda menos, te ora a yega na e bom. Na 2007/2008 un IMF, preocupa pa e falta di diligencia den e asunto, mester a haya tende ainda cu ‘por bay 62 aña como edad di pension, pero nos no tin suficiente apoyo den pueblo’. A dura te aña 2012 pa e cambio bin, na un momento cu no tabatin practicamente nada di e reserva mas. Anto ainda e gobernantenan cu mester a actua e tempo aya, pero a prefera di laga esaki pa e siguiente gobierno, tabatin e osadia di bay campaña na 2017 cu e lema di baha edad di pension te 62 aña, algo demasiado ridiculo pa vocifera awendia. Lo nos tin gana di tende nan opinion tocante esey den e dianan aki. Pero, no ta e mesun gobernantenan ey ta e principal asesornan cu ta rondona e actual ministro presidente, cu banda di nan pensionnan bon regla ainda mester gana salario di consultant? Pa duna conseho na nivel di e tempo aya? Nos ta spera cu no. En todo caso, esaki tabata djis un ehemplo con mal gobernacion, ignorando planificacion a largo plazo, ta afecta nos seriamente. Si awe SVb tabatin fondo ‘normal’ di reserva, anto nos por a wanta un aña mes sin mester pidi placa na Hulanda pa paga AOV awe.

Sin embargo, no ta e tempo ey so cosnan absurdo tabata sucede. Loke a caba di desbalansa nos finanzas publico ta naturalmente e tres añanan sigui di deficit di mas di 400 miyon florin cada un, te na 2014, cu a pone Hulanda interveni den nos finanzas publico, y esey ta unda nos ta awor. Si awe en berdad nos tabatin un debe publico di bao 40% di GDP, nos por a fia sin mas loke tabatin mester pa cubri e crisis aki.

Pregunta ta, kico nos ta bay haci awor? Cuminza cu lesa e 218 paginanan ey cu Hulanda a manda. Muy probablemente nan ta contene e analisis cu nos mes no kier traha. Wel, nan lo a trah’e pa nos. Ban analisa kico e tin di bon pa nos, como pueblo, no como fanatico di tal o cual partido, anto ban haci loke mester haci, pa nos no keda confronta cu mas sorpresa, djis pasobra nos kier keda ‘masters of crisis management, but we suck at planning’.