ORANJESTAD – Bon Dia Aruba a acerca traductor y linguista Ramon Todd Dandare pa splica tocante importancia di e cambio Papiamento, idioma materno ta den enseñanza. Con esaki lo yuda den estudio di e muchanan di scol.

Sr. Todd Dandare a splica cu cada ser humano ta nace ‘cu un don’ un mecanismo cerebral/ mental cu por siña un idioma. “Generalmente ora bo siña un idioma, ta e prome cu bo ta scucha di bo mayornan, na cas bo ta cuminsa papia y nan ta papia cu bo.”

Sinembargo sr. Todd Dandare ta bisa cu e mama, esun ocupa cu e cuido y educacion di su yiu, nan ta yama e lenga materno ‘e lenga di e mama ta bira tur e base pa siña tur cos’. “Ora bo sa e lenga materno, bo ta siña otro lenga. Pero prome cu bo siña otro lenga bo ta siña cana, come, cuida curpa. E lenga materno ta importante sigur e 4 pa 7 aña di bida unda ta forma base.”

E ta remarca cu e prome 4 pa 7 aña di bida ta ‘hopi mas’ di locual ta ser siña henter e resto di bida. Un di e cosnan cu sr. Todd Dandare ta splica cu ‘bo lenga bo ta conceptualisa’. Locual ta nifica conoce e concepto.

Sr. Todd Dandate ta bisa cu e concepto cu ta desaroya den mente. “Den bo mester ta internalisa e concepto. Un ehempel ta e prome concepto cu ta siña den bida ta come for di pecho di bo mama, eynan bo ta haya cuminda. E ta necesario pa sigui biba”, e ta splica.

Cu tempo e mucha ta cuminsa siña despues cu e boter ‘tur e concepto ta den bo mente’. Sinembargo e ta bisa cu manera baby no sa con cada cos tin nomber solamente e concepto den mente, pero e no a siña papia e idioma. Manera e mucha ta creciendo, e ta cuminsa siña nomber di e cos, cara, mesa ‘siña e nomber di e concepto cu tin den bo’.

Sr. Todd Dandare ta agrega cu esey ta aspecto importante pakico enseñanza den lenga materno. E ta pasa di un fase pa otro. “Nos tin diferente fase pa locual ta trata siñamento di idioma den nos bida, conceptaualisacion, idioma e concepto tin nomber, ta uza e nomber di concepto ey anto ta bay sinja papia, expresa y traha frase.”

Sinembargo e ta splica cu cada lenga tin su forma di con pa traha un frase. E ta agrega cu no tur lenga ta forma frase den mesun manera. E ta importante cu tur lenga na mundo ta traha frase, cu tur tin cierto rasgo, ‘features’ general den tur lenga.

“E ta importante pa motibo di pasa e fase siña, scucha y papia un lenga. E prome aspecto linguistico cu nos tin den desaroyo di lenga ta scucha. Tin un diferencia di scucha y tende. Zonido nos por interpreta ora nos ta tende nan. E proceso di tende ta uno fisico, sosode via onda cu ta pasa den aire. Nos ta ricibi e zonido capra, e horea ta interpreta e zonido”, sr. Todd Dandare ta splica.

Sinembargo den e transcurso di bida humano, ta siña tur sorto di zonido y kico nan nificacion ta ‘tur ta cuestion di concepto’. Siñamento di idioma segun sr. Todd Dandare, na prome instancia, zonido prome, percibi y siña scucha zonido. Den idioma ta siña conoce e base di zonido, pero zonido di idioma tin otro nificacion cu zonido cu a siña conoce.

E zonido cu ta forma ta e concepto cu a haya e momento ey. E ta introduci den mente. Anto ta keda pa henter bida di un ser humano. Unabes e persona siña e nomber di e concepto na Papiamento, e sa pero un persona cu no sa Papiamento no lo sa.

“Nos ta siña nos idioma materno di nos prome 4 aña di nos bida. Den e prome aña y mei nos ta cuminsa distingui zonido, nos ta siña palabra, nos ta cuminsa siña esey, pero den prome 4 aña ta caminda unda ta bay siña echt papia. Un mucha di dos pa 4 ta papia mucha su lenga materno”, e ta remarca.

Sinembargo sr. Todd Dandare ta bisa cu tin algun mucha cu tin suerte cu den nan cas, no ta un idioma so sino mas idioma. E mucha ta lanta cu a pesar e concepto ta un esun mental, mueble, mesa, si den e cas tin un otro idioma, e ta bay siña den e concepto ey den su idioma ta mesa pero den otro idioma ta tafel. Sea Hulandes, Papiamento, Spaño of cualkier idioma cu tin mas na cas, e ta siña concepto den tur idioma na cas.

Bon Dia Aruba a puntra si pa e mucha e no ta dificil of confuso pa siña for chikito. E ta contesta cu pa e mucha e ta miho paso e ta siña mas idioma. “Claro mientras mas idioma ta siña pareu e por bira problematico paso kico ta pasa ora cu mucha cu ta bay papia e por hinca palabra di un idioma den e frase di otro idioma.”

Sinembargo den su idioma el a haya concepto prome cu den otro e por uze mas facil. “Siña diferente idioma pareu no ta strobamento manera hende ta kere. Al contrario e ta enrikece bo, bo ta bira un persona cu por distingui entre un idioma y e otro. entre Spaño y Ingles of otro idioma.”

Segun e mucha ta desaroya, e fase di ta internalisa idioma den mente a base di scucha y papia. E ta splica cu den cierto momento den historia a inventa cu sonido por ser skirbi tambe, pa cada zonido di musica tin nota, signo cu ta ser siña ‘den idioma ta mescos’. Locual ta pasa na scol cu mucha ta siña skirbi e zonido cu nan ta tende.

Tin den algun caso cu mayornan ta siña nan yiu for di cas. “Antes esey tabata sosode di hende tabata siña na cas, enseñanza di idioma. Ora e mucha drenta eerste klas, e ta siña skirbi, tin pais cu na scol ta cuminsa cu 4 pa siña skirbi desde kleuter aki ta cuminsa cu 6. Deletrea con zonido ta representa di un signo.”

Sinembargo sr. Todd Dandare ta bisa cu no tin miho manera, cu e mucha ta bin cu mentalidad ‘un ekipahe’ cu ta bin cune pa asina haya e conocemento den su mesun idioma. “Locual bo ta bay siña na scol bo ta pone riba papel anto ta tin e concepto caba di tur e cosnan den bo idioma anto esey ta importancia den tin enseñanza den bo lenga materno. Pa por desaroya mas leu.”