editorial 2_15_1.jpg

Tin señalnan serio cu e situacion economico actual no ta bon. No ta intencion di ta e profeta di mal noticia, pero prensa ta obliga di contempla e situacion manera e ta y raporta. No tin nada cu por hustifica yuda crea un imagen positivo cu no t’ey. A transcuri dos luna di aña 2016 y no ta sinti un cambio positivo compara cu e situacion manera 2015 a termina. Un analisis di e cifranan di entrada total y di impuesto di gobierno riba henter 2015, publica pa Banco Central recientemente, ta duna bastante di pensa.

Entrada total di gobierno a subi cu apenas 3,9 miyon florin aña pasa, di 1118 pa 1122 miyon florin. Entrada di impuesto a crece cu 32 miyon, mientras cu impuesto di ganashi a trece 67,5 miyon mas aden cu 2014, a base di e cobranza adelanta di e impuesto aki den e sistema nobo di paga na momento di declara (Voldoening op Aangifte, VAS). E aumento di impuesto di ganashi no tin relacion cu desaroyo di economia na 2015 mes, pasobra e ta referi na ganashi realisa e aña anterior. E aumento di entrada total den porciento tabata solamente 0,2%, entre otro pa motibo di un caida fuerte di entrada cu no ta impuesto di 24,1%. Esaki ta representa principalmente e caida grandi den entrada di dividend di companianan estatal. Un señal cu esakinan tampoco ta pasando den nan miho momento y un señal cu gobierno mester ta cuidadoso cu saca dividend, pa e companianan por keda cu suficiente reserva pa por haci nan inversionnan necesario.

E aumento di impuesto di ganashi menciona ta camufla e caida cu tabatin den otro tipo di impuesto cu hunto ta duna un imagen di un economia cu no ta creciendo adecuadamente: loonbelasting a cay cu 5,5%, impuesto riba importacion a cay cu 2%, accijns riba tabaco, bebida sterki y cerbes a baha cu 8,2%, principalmente bao di un caida fuerte di importacion di tabaco. E incremento chikito riba bebida sterki y cerbes (di resp. 0,8% y 1%) realmente no ta refleha e expectativa crea pa e aumento considerabel registra di turismo. Un posibel splicacion ta cu e turista actual ta consumiendo bastante menos, cual por tin su posibel causa den e ‘turista’ Venezolano cu no a bin pa gasta placa, sino pa saca placa di ATM. Por cierto por observa den e aña aki cu e fluho di turista for di e pais bisiña a bira considerablemente menos, loke por tin di haci cu e cambionan politico despues di e victoria di oposicion na december aña pasa. Na Aruba por a nota cu e sector hotelero mes a cuminsa bira preocupa cu e situacion, unda e cantidad di turista cu ta permanece na e hotelnan a cuminsa sufri di e competencia di otro acomodacion.

Ta talbes demasiado tempran den aña pa por tin un comprobacion  a base di cifra confiabel, si tin cambio den e situacion economico compara cu 2015. E temor ta existi cu cierto medida tuma recientemente, manera e aumento di salario minimo mas halto cu loke inflacion ta hustifica, y cu un economia cu no ta dunando señal cla di ta creciendo, lo por conduci na mas perdida di empleo. Pakico esey? Ta conoci cu tin hopi empresa cu na e momento aki ta haciendo un esfuerso grandi pa mantene nan hendenan na trabao. E aumento di 2,5% di salario minimo lo tin su influencia tambe riba e salarionan mas halto tambe, cu semper tin e tendencia pa aumenta despues cu e salario minimo subi. Esaki lo significa aumento di prima social y medico tambe, cu consecuencia considerabel pa payroll.  Mas den curso di e aña aki lo por mira e rumbo cu economia lo tuma.

Di su parti gobierno ta pone tur su cartanan riba e reapertura di e refineria, loke pa e aña aki lo por significa un inicio di e trabaonan preparatorio, cu segun varios declaracion por tuma entre un aña y mey, y dos aña. Esakinan lo por envolve varios contratista cu anteriormente tabata opera riba tereno di e refineria caba y por trece cierto empleo cun’e. Esaki lo resulta den entrada pa gobierno tambe den forma di belasting y prima. Naturalmente ta demasiado tempran pa sa si e reapertura lo tuma luga y kico lo ta e beneficionan a corto plaso. Si e plan aki no cristalisa, probablemente gobierno lo mester implementa otro medida pa aumenta entrada, loke na su turno lo afecta poder di compra di tur ciudadano.   

En todo caso e cifranan presenta aki ta un señal cla cu probablemente crecemento economico na 2015 no a yega ni cerca di e 5% di crecemento nominal cu gobierno a spera. Cu esaki, e Producto Interno Bruto (PIB, GDP) pa 2015 no lo alcansa e nivel spera di 5000 miyon y automaticamente esaki tin consecuencia pa calculacion di e deficit di gobierno, relaciona na GDP, cu lo resulta mas halto. Mientras gobierno ta di opinion cu tur cos ta bay biento en popa, 2016 no ta mustra di bira un aña facil, ni cu reapertura realisa.