Nos por hacie nos mes, o…

Pleito grandi atrobe entre gobierno di St. Maarten y di Hulanda. A condiciona e ayudo Hulandes pa reconstruccion di e isla na dos exigencia estricto. Uno ta e institucion di un Camara di integridad, un organismo di supervision di operacion di gobernacion segun normanan acepta di integridad. E otro ta e control di parti di Koninlijke Marechaussee, especialmente riba entrada di ilegal cu ta busca trabao den reconstruccion di e pais.

Segun e posicion politico di cada ken, e opinion encuanto esaki ta varia, di aprobacion di e exigencianan Hulandes, te na rechaso completo, cualificando e actitud Hulandes como ‘neocolonial’ y dictatorial, ademas di oportunista, unda ta probecha e momento cu St. Maarten ta na merced di esun cu tin e recursonan pa por yuda den e situacion precario di e isla. Ken tin rason? Un bista riba e sucedidonan na e isla ruman.

Pa cuminsa, e preocupacion pa e problemanan di gobernacion na St. Maarten ta data di leu den pasado. Bao di e liderazgo indiscuti di figura politico manera Claude Wathey, gobernacion di e isla a haya un mal reputacion cu patronahe politico, nepotismo, soborno, chantahe, menasa y coercion, cu a hiba un biaha caba na intervencion di Reino, poniendo gobernacion completo bao di curatela. Esaki a sucede na juli 1992, tempo cu e medida general di gobernacion di Reino a obliga gobierno di e isla di somete tur decision na aprobacion di Gobernador di Antiyas di e tempo ey. Aunke na prome momento gobierno di Antiyas, bao di prome minister Liberia Peters, a protesta contra e medida, despues a acepta esaki, sabiendo masha bon cu cos a bay for di man na St. Maarten y cu realmente gobierno Antiyano y Hulandes tur dos a tarda pa tuma medida na e isla aki.

Cos a keda mas o menos pa un cierto tempo, pero no a drecha fundamentalmente. Den e ultimo añanan y sigur despues cu St. Maarten a bira pais autonomo den Reino na 2010, e preocupacion di banda Hulandes no a bira menos. Mirando e problemanan cronico riba tereno di integridad e deseo di Hulanda pa institui un Integriteitskamer ta existi desde basta tempo caba. Na april 2017 a cay e decision cu ta impone un integriteitskamer na St. Maarten, tumando na cuenta cu gobierno di e isla no tabata move pa haci esey nan mes. E situacion despues di horcan Irma solamente a trece mas envolvimento y responsabilidad di banda di gobierno di Reino. Prome asunto tabata e intervencion riba e isla pa garantisa orden y seguridad publico, en vista di e problemanan entre otro di sakeo di practicamente henter comercio riba e isla. Hasta tabata existi critica riba Hulanda pasobra a tarda pa asumi nan responsabilidad den esaki.

Critica ta existi tambe pa e suma di algun cien miyon euro cu a pone disponible te awor, cu probablemente lo no ta suficiente pa rehabilitacion di tur cos cu e horcan a destrui. Tin esnan cu ta compara esaki cu e fondo di mas di mil miyon euro cu Francia a pone disponible mesora pa reconstruccion di e parti Frances di e isla. Den esey mester tene cuenta cu e parti Frances no tin autonomia pero ta considera parti di Francia directamente y eynan ta gobierno na Paris ta dicidi pa hende cu ta nan ciudadano, punto. Ta net e famoso autonomia di St. Maarten ta haci cu e gobierno local ta e prome yama pa tuma accion y ta faya den esey. Di e banda ey mester tin comprension pa e punto di vista Hulandes, pasobra ni den tempo normal gobierno di St. Maarten no por garantisa control di su fronteranan ni bon uso di fondonan procedente di exterior, corda actualmente den situacion di emergencia.

Pero pakico gobierno di St. Maarten tin asina problema cu e camara di integridad? Probablemente pasobra Hulanda por fin a cuminsa comprende cu institui organismo di puro conseho no ta yuda pa nada y cu mester watchdog cu si tin diente. Den e propuesta pa e camara di integridad ta para cu esaki ta haci investigacion y ta duna conseho imperativo na gobierno insular. Y si ta necesario e camara ta haci directamente denuncia na ministerio publico y en general ta duna gobierno conseho encuanto maneho pa promove integridad. E camara lo ser nombra pa gobierno di Reino, y lo raporta na esaki.

Y kico ta e relevancia pa Aruba di tur esaki? Cu nos mester bay atende nos asuntonan encuanto integridad na un manera satisfactorio, sino nos tambe por haya un camara di integridad imponi pa Den Haag. Nos mester por comprende cu e corupcion actual cu a yega na e nivel mas halto den gobierno, no por keda existi asina. E ta un advertencia serio cu si nos no ta hacie drechi nos mes, nan ta bin hacie pa nos. Realmente no ta importa na e momento aki ta ken ta forma e proximo gobierno, esun cu sinta lo mester atende e asunto aki. Y propone un camara cu tin solamente derecho di conseho, esey nos por mira na St. Maarten, no lo bay ta suficiente. Bao di superficie, esaki ta e cambionan na caminda.