Riba e bon caminda?

Banco Central a caba di publica algun dia atras, su Annual Statistical Digest 2017, na nos opinion e publicacion estadistico mas importante na Aruba, y un ‘must’ pa tur profesional den materia economico, financiero, etc. E publicacion aki a haya mas peso den ultimo añanan, pa e maneho deficiente cu gobierno a permiti, o a causa, na e Oficina Central di Estadistica (CBS). E tardansa cu tin den entrega di e otro publicacionnan clave, y clave pasobra nan mester cubri cierto areanan cu e publicacion di Banco Central no por tin, ta un estorbo ainda. Riba e website di CBS por admira ainda riba e homepage datonan totalmente ‘outdated’ manera un cifra di ‘airport arrivals foreigners’ di 2014; cifra di entrada di impuesto di gobierno di 2015; Average Daily Rate di hotelnan di 2013… Tambe nos mester contenta nos mes cu e Statistical Yearbook di 2015… Ta basta dia caba cu a kita e management team cu gobierno anterior a pone pa reemplasa un solo director cu si tabata sa su trabao, y realmente nos ta spera cu e departamento ta bay yega na e prestacion normal cu por spera di nan. Nos no ta bisa esaki djis pa critica, pero pa enfatisa con importante nan trabao ta pa hopi profesional. En todo caso, ta bon pa mira cu nos Banco Central ta cumpli.

Awor, e cifranan mes. Nos economia a crece un poco durante 2017, cu un porcentahe di 1,2% di GDP real, loke tabata 2,02% nominal, unda e diferencia ta e efecto di inflacion. Riba su mes remarcabel, mirando cu e proyecto di refineria no a significa mucho den contribui na economia, y por lo visto no ta bay haci mas tampoco. Esey naturalmente a traduci su mes den menos entrada cu loke tabata anticipa pa gobierno, pero esey ta storia conoci. Aunke, tin hende cu ta lubida rapidamente.

Si nos mira e cifranan di nos real GDP per capita, mester constata cu e mehoracion tabata minimo y di 2016 pa 2017 a hiba nos di Afl. 30.000 pa Afl. 30.200, un mehoracion di 0,6%. Cu esaki no tin tanto cambio den e tendencia di real GDP abao, cu a cuminsa cu e crisis economico mundial di 2008. Na e aña ey ainda, e real GDP per capita tabata Afl. 35.900; un cifra cu nos no por ni soña actualmente. Esey no ta straño tampoco, si nos mira cu 2017 apenas tabata e prome aña den ultimo cuatro cu tin un crecemento di GDP real di por lo menos 1%. Den e ultimo 10 aña (2008 – 2017) nos tabatin solamente 2 aña cu un crecemento economico bon: 2011 y 2013, cu 3,5% y 4,2% respectivamente. Den e mesun periodo aki nos tabatin no menos cu 5 aña di crecemento negativo di GDP real: 2009, 2010, 2012, 2015 y 2016.

Tin algo mas pa tuma na cuenta den e analisis aki. Den e 10 añanan ey, nos poblacion a crece cu casi 10.000 hende, pero esaki no a hiba nos dilanti, den e sentido cu nos no ta gana conhuntamente loke tabata gana na 2008, y mester comparti esaki cu 10.000 hende mas. Den kico nos ta mira esaki refleha? Den e crecemento impresionante di trabao menos bon paga, cu ta pone e famianan di entrada chikito bao presion. Nos sa kico ta solucion, pero papia semper ta mas facil cu haci. Nos tin decadanan ta papia di diversifica economia, y nos tin añanan ta papia caba di innovacion, pero nos realmente no ta mira tanto cambio den tur esaki. Pa nos suerte nos tin un sector turistico fuerte cu ta mantene nos riba awa, pero pa cuanto tempo mas?

Ademas nos mester tene cuenta cu nos tin un poblacion cada aña mas grandi di persona di edad, cu pa un gran parti ta depende di esunnan cu ta traha pa nan entrada, di pension mas tanto. Na 2008 e poblacion riba 60 aña tabata 14,3% di e total. Na 2017 esey a bira 20,0% y pa aña 2030 lo ta mas di 24%. Di otro banda nos por mira cu e poblacion hoben, bao di 15 aña, ta bahando gradualmente. Na 2008 e tabata 20,5%, na 2017 el a bira 18,4%. Teniendo cuenta cu e grupo di hoben cu ta sali tur aña pa exterior, y cu parcialmente ta bolbe, y esaki hunto cu e salida di e grandinan cu no ta keda traha, y nos por splica e necesidad continuo di trece hende di exterior pa mantene nos economia moviendo. Pero esey riba su mes no ta bay yuda nos. Ta urgente pa mehora e productividad laboral, haciendo mas trabao cu mes hopi hende, o mes hopi trabao cu menos hende. Y prome cu e sindicatonan cuminsa grita cu nos ta propone pa kita pan di hende: no ta trata di esey. Ta trata di renoba nos manera di traha, y den esey tambe mester innovacion, pa genera mas beneficio, y paga miho salario na e empleadonan. Esey no ta bay sucede sin mas. Pa trabao mas sofistica, lo mester hende cu mas scol, y esaki ta trece nos riba e pregunta: con bon nos enseñansa ta cuadra cu nos realidad economico?