ORANJESTAD – Papiamento como idioma materno den e parti di enseñanza di Aruba ta bira oficial. Bon Dia Aruba a tene un entrevista cu Gina Jie-Sam-Foek, coordinador di biblioteca nacional Aruba, kende a splica tocante lesamento den e diferencia di cultura cu tin na Aruba pa locual ta trata idioma.

Sra. Jie-Sam-Foek ta bisa e cu locual e ta haya interesante den diferencia di cultura na Aruba, ta cu e nacionalidad cu ta bin biba nan a Aruba anto nan tabata cay den enseñanza Hulandes, na cas e mucha ta haya e idioma sea ta Spaño, Chines, Portugues, entre otro.

E ta splica cu e mucha por cay un tiki mas atras cu esunnan di su mesun klas, y ta ‘interesante con ta deal cu esey’. Jie-Sam-Foek ta referi cu den klas of e scol por trece un problema. Un klas ta forma di yen nacionalidad cu mas mucha di Aruba mes. Si nan duna les na Hulandes, con esey ta bay? “E ta un problema compleho”, Jie-Sam-Foek ta bisa

Bon Dia Aruba a haya splicacion di un assistent cu a duna ehempel di un scol basico, unda cu e meneer ta Hulandes, mayoria di e muchanan cu ta atende e scol ta di nacionalidad di Latinoamericano, unda nan idioma cu ta domina ta Spaño. E scol mester a busca un assistent pa por splica e les na e muchanan na Papiamento.

“A pesar cu e mucha su idioma materno ta na Spaño, nan por compronde y papia Papiamento mucho mas lihe, y pa nan e ta mas facil cu Hulandes. Nan ta siña e idioma manera nan di dos idioma, no tur ta domina mesun bon, pero miho cu Hulandes”, e assistent di scol basico a splica.

Sinembargo, Jie-Sam- Foek ta agrega cu e situacion di idioma ta relata con e lesamento ta na Aruba. “Esey ta mi punto, nos sistema na biblioteca pa categorisa e material ta uno. Pero den e enseñanza ta un otro. Muchanan ta acerca cu e sistema di nan, pero na Biblioteca e sistema ta diferente.”

Un punto cu el a menciona ta e lesamento tecnico cu ta carga nivel di con e mucha por lesa, of pronunciacion di e palabra ta bon, pero ora di puntra e mucha kico e palabra of e frase kiermen, nan no sa con pa interpreta bon, ‘e mucha ta keda manera, kico esey ta nifica?’. “Por ta cu e ta lesa bunita, pero si e no compronde, toch ta keda un problema.”

Den caso cu mucha lesa buki na un idioma cu ainda no ta domina bon, e ta splica con e ta drenta den su cabes pa e sa kico e ta lesando, ‘tur esey ta pone un blokeo’ cual segun Jie-Sam-Foek, ta pone cu e mucha ta bisa ‘lesamento na Hulandes ta vies’.

Jie-Sam-Foek ta bisa cu ta crea un bruhacion den e mucha. “Si di chikito e ta lanta y no tin hende ta papia Hulandes cune den bario, con e mucha aki ta bay practica e idioma? For di tempo atras, ora cable a bin, un canal na Hulandes so tin. Awo tin pakete. Pero muchanan no ta custuma di wak programa apto pa nan edad den e idioma. Un cos ta pone den forma mas agradabel y leuk pa e mucha por familiarisa cu idioma placentero y por sinti mas.”

E ta continua splica prome cu esey tabata puro canal di Venezuela, anto hende tabata compronde e Spaño; despues Ingles, unda cu awendia e ta bisa cu muchanan ta papia miho e Ingles pa motibo cu ta wak e tur caminda, pelicula, comics y otro programanan, ta un sentimento cu mucha ta considera Ingles ‘cool’. Segun Jie- Sam- Foek esey ta crea un resistencia emocional, ‘Hulandes ta fastioso’

Hulandes ta keda den presencia den enseñanza di muchanan manera un vak, mescos cu Spaño y Ingles. “E mester tin e facilidad manera scucha tur caminda, pone canal unda nan por tende e Hulandes pa nan impone mas di esey. Programa pa mucha cu nan por mira idioma di otro manera.”

Sinembargo, Jie-Sam-Foek ta bisa cu e ta compronde cable ta den e sector priva, y e no ta algo cu cay bou di gobierno anto no tin control di esey, pero ‘como resultado, Hulandes ta keda den e background’, agregando cu e no ta biba manera e tres otro idioma.

Bon Dia Aruba a puntra minister di enseñansa, Rudy Lampe si cambia e parti cu Papiamento lo bira oficial, tin studiante cu ta bay Hulanda anto pa motibo cu no ta domina idioma ta scoge un estudio na Ingles. E cambio aki lo yuda? Lampe a contesta cu e ta yuda, ‘mirando cu e innovacion den enseñansa’, ta cu nan ta kere ta bay domina e Hulandes miho pa motibo cu ta bay siña e Hulandes como idioma stranhero y no como metodo di un idioma materno, ‘esey ta e base’. “Ora tin e fundeshi di esun materno, ta siña un otro idioma mas facil.”

E mandatario tambe a bisa cu Hulanda ta cambiando, ‘hopi opleiding ta na Ingles’. E ta agrega e motibo ta studiante internacional ta bayendo Hulanda sin cu nan sa e idioma y ta logra pasa nan estudio sin ‘ningun problema, e ta conta pa nos tambe’.

Jie-Sam-Foek ta bisa cu e idioma ta haya tiki balor, pa e motibo tin studiante di Aruba ta cambia pa universidad internacional ‘mas custuma na Ingles’. E ta remarca cu e desaroyo di Hulandes ta chikito. “E ta bin tambe cu e lesamento no ta un custumber aki na Aruba, si ta pone e mucha desde chikito for di bariga mes lo ta bon, pero esey no ta sosode.”

El a continua cu e discusion di e idioma y lesamento. “E ta keda confuso, pa motibo cu ta fastioso pa obliga e mucha lesa, pero si no haci e, e mucha tampoco ta lesa. E situacion ta keda. Pero ora e mucha drenta scol, e sistema di lesamento ta bira cu ta obliga e mucha lesa un lista di literatura”, Jie-Sam-Foek a splica.