Ramon Todd-Dandaré

A pesar cu 14 aña pasa,  Papiamento a bira un idioma oficial na Aruba, supuestamente cu e mesun igualdad y derecho cu Hulandes, ainda e ley importante aki tin aspectonan discriminatorio contra nos propio lenga crioyo.

E linguista, Ramon Todd-Dandaré durante un charla riba importancia di Papiamento como lenga oficial, cu el a duna den reemplaso di su colega Joyce Pereira na Biblioteca Nacional, a referi na algun puntonan di e contenido mes di e ley cu a oficialisa nos lenga materno, cu ta na fabor di Papiamento.

Pero tambe e ley tin algun restriccion cu e dos linguistanan menciona ariba ta considera discriminatorio. Ya cu si e dos lenganan ta igual, nan ta oficial, pero aparentemente tin un cu ta mas oficial cu otro. Esaki den sentido cu por ehempel, legislacion ta solamente na Hulandes, kiermen na Papiamento no por skirbi un ley. P’esey nan ta haya cu e ley cu a oficialisa Papiamento ainda ta discriminatorio.

E idioma oficial di husticia ta Hulandes, y Hulandes ta e unico lenga valido huridico y pa acta notarial, y no Papiamento. Den e nota aclaratorio di e ley ta wordo declara cu Papiamento y Hulandes ta e idiomanan oficial, locual kiermen cu nan ta igual, pero den articulo 5,6 y 9.1 ta contradeci esaki, p.e. cu den husticia no ta acepta Papiamento. Sr. Todd-Dandaré a haci referencia cu e difunto hurista Shon Lopez (d.f.m) a traduci cantidad di bukinan di ley na Papiamento; y hasta nos a traduci nos constitucion na Papiamento. E linguista mes a yega  di traduci tratado internacional na Papiamento cu awendia ta na Nacionnan Uni.

Uzo oficial di Papiamento
Tambe el a referi na otro articulo cu e ta considera importante cu ta e articulo 3 di e ley cu a oficialisa nos lenga materno. Den dje  ta wordo bisa cu cualkier ciudadano por uza Papiamento pa comunica cu cualkier instancia di gobierno, ya sea oralmente como skirbi. “Hopi di nos no ta consciente di esey ainda. Ainda nos ta skirbie na Hulandes, y no ta necesario.”

Pero di otro banda tur instancia di gobierno por uza Papiamento of Hulandes den nan comunicacion ya oral of skirbi, ora cu nan ta contesta un carta of cualkier peticion. El a splica cu cualkier  ciudadano por exigi di gobierno, si bo ta skirbi un carta na Papiamento, bo mester haya contesta na Papiamento tambe. Igualmente cualkier funcionario di gobierno por huramenta na Papiamento; y no necesariamente na Hulandes.

Ademas el a indica cu e actanan of documento di Censo ta na Papiamento of Hulandes. Pero e no ta mira cu te ainda e actanan aki di Censo no ta wordo traha na Papiamento. Como traductor huramenta, semper cu e ta haya actanan pa traduci ta di Papiamento pa Hulandes. “Nan no ta consciente cu nan por hacie na Papiamento tambe na Censo”. Cualkier persona libremente ora cu ta bay Censo por exigi pa ehempel un papel di 5 florin na Papiamento. “Nan no por bisa bo cu no. Tene cuenta cu esey”, e ta splica.

E articulo 8 di e ley menciona ta bisa cu tur documento destina pa registro publico por ta na Papiamento y  Hulandes cu excepcion di acta notarial. E excepcion aki ta debi simplemente pasobra e notarionan a bay contra, ya cu nan ta considera cu Papiamento no tin suficiente palabra pa traha un acta notarial. Sinembargo como traductor, sr. Todd Dandaré no ta compronde e tipo di excepcion aki, ya cu continuamente y e por traduci cualkier acta notarial na Papiamento tambe.