No pa promer biaha ta scucha zonido di banda Hulandes pa deshaci di Statuut y pasa pa otro forma menos estrecho di union entre e islanan y Hulanda. Den e dianan aki di consulta entre e paisnan den Reino na Sint Maarten, atrobe nos ta haya e propuesta di Bosman y su colega di SP, Ronald van Raak, pa e islanan bay completamente riba nan mes y cu e relacion cu ta keda existi ta meramente simbolico. Un tipo di ‘mancomunidad’ (gemenebest; commonwealth) unda ta existi un relacion di comparti cierto principio democratico y di ayudo mutuo, mientras e paisnan participante ta independiente den atende nan propio asunto.

No tin claridad si aki e politiconan cu ta boga pa termina cu Statuut tin como modelo e situacion Britanico, unda tin un situacion mas compleho cu loke ta parce a primera vista. E British Commonwealth ta consisti di un grupo grandi di ex-colonia Britanico cu awe ta independiente pero ta comparti e lazo di e commonwealth, mientras un parti ta reconoce reina Britanico como nan hefe di estado, pero e otronan no. Un caso reciente cu a cambia di status ta Barbados, cu fin di 2021 a cambia di Reina Elisabeth como hefe di estado pa nan propio presidente.

Banda di e paisnan miembro di e lazonan bastante los di e Commonwealth, tin tambe cinco teritorio ex-colonia den Caribe, cu ta considera dependiente di Gran Bretaña, cu tin e obligacion di percura pa defensa, seguridad y relacionnan diplomatico di e eslanan. E teritorionan aki, Cayman Islands, British Virgin Islands, Anguilla, Montserrat y Turks & Caicos Islands, tin tambe reina Britanico como hefe di estado, pero cu e diferencia cu gobierno Britanico tin e responsabilidad/obligacion pa garantiza seguridad pa e teritorionan, incluyendo seguridad pa e poblacion, cu ta ciudadano Britanico. E islanan tin si nan propio gobierno local.

Awor, pakico tur e splicacion aki? Pasobra e ta ilustra di un banda e situacion hopi similar den cual e islanan Hulandes ta actualmente, en todo caso Aruba, Curaçao y Sint Maarten: teritorio dependiente di ciudadano Hulandes, cu un capa superior di supervision di e poder ex-colonial, cu finalmente mester garantiza seguridad, etc. pa e ciudadanonan Hulandes den e teritorionan ey. Di otro banda nos por mira e situacion di e teritorionan cu a opta pa bira independiente, cu ta mas tanto e islanan mas grandi cu tabata mas capaz di mantene nan mes riba pia como pais independiente. E cinco chikitonan menciona cu a keda bao di e capa Britanico, hunto apenas ta yega na 150.000 habitante.

Y kico ta e punto clave den henter e asunto aki, tanto pa e ex-colonianan Britanico como pa esunnan Hulandes? Cu no ta existi nada entre ‘autonomia’ y ‘independencia’: sea ta independiente y capaz di carga bo propio peso, den tur sentido, o bo ta ainda teritorio dependiente, cu propio gobernacion, pero cu e valvula di seguridad di e supervision na Londres of Den Haag… Ora ta propone un ‘mancomunidad’ entre e islanan cu actualmente gobierno autonomo y Hulanda, esey ta un lazo los entre pais independiente, cu of sin reconocimentoo di Casa Real Hulandes como suministrador eterno di e hefe di estado…

Y con un propuesta asina por haya apoyo na e islanan? Pa nos politiconan, e mayoria en todo caso, e tin un atractivo enorme, y esey ta cu no lo tin supervision Hulandes mas riba gobernacion di e islanan. No ta parce asina dificil anto pa yega na un acuerdo cu nos politiconan, pasobra si nan – no tur – semper tabatin un deseo ferviente, esey tabata anto di ta libra di e control Hulandes. Pa e pueblo cu mester biba bao di un tal regimen sin vigilancia superior, e asunto ta mas dificil pa acepta. Bira independiente, cu o sin un commonwealth Hulandes, ta significa fin di nacionalidad Hulandes pa e ciudadanonan di e islanan. Y ta net esaki ta un di e tesoronan mas codicia pa gran mayoria di nos ciudadanonan. Nos por mira atras mas di tres decada, y si tin un cos cu e ciudadano den gran mayoria no kier entrega, ta nan ciudadania Hulandes.

Nos no ta haya nada straño cu e propuesta di bira independiente, cu e mancomunidad como regalo pa suaviza e divorcio, ta bin na e momento aki. Nos politiconan den gran mayoria – di tur tres isla – tin problema grandi cu e supervision financiero y di reforma cu lo bay ta dicta desaroyo den e proximo decada, por lo menos. Y den e debate tocante e leynan di ‘consenso’ manera den e dianan aki den e encuentro parlamentario na Sint Maarten, ta keda e pregunta den ki sentido e parlamentarionan ta papiando na nomber di pueblo o mas na nomber di nan mes.

Nan por pretende semper di ta papia na nos nomber, pasobra nan ta elegi den un proceso electoral valido, pero ora ta yega na asuntonan asina fundamental manera scoge pa independencia – pa libra di e supervision Hulandes – nan lo mester bin cas back y conta nos ta kico nan kier haci. Y ya cu segun nos opinion no tin nada entre autonomia y independencia, nan lo mester siña acepta cu e gran mayoria kier keda ciudadano Hulandes; nan mester reconoce e realidad di e vigilancia superior. Ademas, den e situacion precario den cual nos ta, danki na nan maneho deficiente, independencia, cu o sin mancomunidad, mester ta un soño remoto.