E linguista Mirto Laclé a indica cu nos tin na Aruba diferente cultura pues multicultural,  unda ta wordo papia mas cu un lenga, kiermen multilingual Aruba ta.  Pero un punto central ta cu Aruba ta hablante di Papiamento; pero nos ta den e region  Caribense.

Actualmente nos tin un paspoort Europeo, pero prome cu esey nos tabatin un paspoort Hulandes, y nos sa cu nos a nace na Aruba y cu Aruba ta forma parti di Antia y cu Antia ta forma parti di Caribe. Pa ilustra e situacion aki el a cita un frase Gibi Bacilio kende ta director di Cas di Cultura na Corsou  kende ta puntra su mes den nomber di tur otro nan: Ken mi ta? Ki identidad mi tin? E ta un pregunta cu ta invita nos den un reflexion, ya sea cu nos ta convergi  of divergi.

Lenga materno y enseñansa
Recientemente den cuadro di Dia Internacional di Lenga Materno, Unesco a bin enfoca riba e importancia di salvaguardia  y promove e diversidad linguistica y cultural. Sinembargo na nivel di enseñansa ainda ta existi riba nos isla un controversia di hopi aña riba impacto di introduci  Papiamento como idioma pa nos studiantenan haya les.  Pero considerando cu Aruba ta un pais multilingual –segun sr. Laclé- esaki ta un factor pa tene cuenta cu ne den nos sistema di enseñansa .

E ta haya cu multilingualismo no tin nada malo, pero si mester existi un compromiso di e docentenan pa mustra nan vocacion pa yuda den e proceso aki. Un forma lo ta cu despues di nan ora di trabou of ora cu nan ta hubila, nan por  duna tempo di nan tempo pa duna bek na comunidad riba tereno di educacion.

Esaki ta e esfuerso cu Unesco kier ora cu a bin cu e fecha aki, caminda un pueblo mester a bringa y sacrifica te hasta cu bida,  pa haya reconocemento di nan lenga Bengalí, cu ta un lenga materno na Pakistan. Despues di e muestra di intolerancia aki contra un lenga diferente, un lenga materno a wordo tuma como punto di partida pa Unesco decreta cu cada pais tin derecho di por papia y duna enseñansa den su lenga materno.

Pero a pesar cu sr. Laclé ta boga pa Papiamento y Unesco ta mustra esey, nos no mester lubida nos realidad den mundo di enseñansa. Cuanto biaha como docente nan ta topa como studiante muchanan di habla Spaño; tambe muchanan Haitiano cu ta bin cu su lenga. Pues e ta haya cu e situacion aki ta mas complica di loke nos tur ta kere. Ora cu un  mucha ta bin di afo, ya sea un mucha Dominicano, Haitiano, Hulandes, Surinam, etc.. ta bin drenta scol na Aruba, ta na cual idioma  e ta bay sigui enseñansa akinan? Mesun situacion ta conta pa e muchanan cu t’ey caba.  E diferente investigacion a mustra e dolornan cu e muchanan aki mester a pasa den enseñansa .

E ta bin cu e reflexion cu si tabata asina cu Papiamento tabata cla cu tur cos rond di dje “lo podise lo bira menos dificultoso”. Pero nos sa tambe cu Papiamento, nos lenga crioyo, ta den un proceso pa añanan caba pa madura y pa e keda cristalisa y cu bo por wordo uza den enseñansa, segun sr. Laclé.  “Pero no ta asina cu bo ta scoge pa un idioma so.”

Ainda nos no a yega di haci un studio pa ehempel academico na Papiamento,  y e ta haya cu esaki ta un punto cu nos mester pone cla nos  dilanti. Nos no ta conoce un proceso den enseñansa cu ta cuminsa for di  un scol preescolar  na Papiamento y ta  yega te na universidad na Papiamento. E proceso aki no ta existi,  y e ta afirma esaki ya cu den su bida den mundo di enseñansa, no tin un ramo di educacion cu e no a pasa den dje, y e sa cu asina e ta.

Frank Martinus Arion kende tabata un luchado grandi pa Papiamento a percura pa e lenga aki drenta scol. Te hasta el a haya un edificio financia y a sacrifica  su mes financieramente lagando un banda tur luho pa implementa un scol na Papiamento. “Y berdad, e ta cana”, sr. Laclé a bisa.  Pero e proyecto aki no por a sigui, ya cu e no tabata uno longitudinal cu e por yega te hasta un universidad na Papiamento y material pedagogico cu e proceso aki ta exigi e por bira un realidad.

Skepticismo
E ta haya cu no ta un garantia cu enseñansa na Papiamento lo garantisa cu e studiantenan lo desaroya exitosamente den nan proceso di enseñansa na tur nivel. E ta scucha cu cierto skepticismo  cu ta wordo afirma cu si e mucha ta siña pensa y papia den su propio idioma e ta un garantia pa siña den otro idioma.  “Bo no por copia e pensamento ey y bisa cu asina e ta”, segun e linguista.

Sr. Laclé ta relata cu e mes a yega di pasa den hopi dificultad cu e uzo di Hulandes, pero como linguista e idioma cu mas el a yega studia na fondo ta Hulandes. “No ta cu mi ta boga pa Hulandes mester t’ey. Pero a traves di Hulandes m’a siña conoce kico ta conhugacion, cu un frase tin cinco elemento.”

Tin studiantenan excepcional di afo cu ta adapta facil of lihe  na nos sistema di enseñansa na Hulandes, pero nan no ta e mayoria. P’esey, sr. Laclé ta afirma cu “enseñansa no ta pa e muchanan sabi den cual idioma cu ta”. Ya cu pa experiencia e ta relata e caso di un mucha cu a bin for di Puerto Rico, caminda e mucha aki a drenta educacion Hulandes, pero e no por a sigui. Pero nan mayornan tabatin e moda pa mand’e pa un scol internacional y e mucha aki a haya su caminda no cu Hulandes sino cu Ingles.

Sr. Laclé tabata critico pa señala cu den pasado a existi te hasta un sorto di discriminacion , caminda becanan tabata wordo otorga solamente na esunnan cu tabatin un bon dominio di Hulandes, y  mayoria di nan tabata descendiente di Hulandes.  Na inicio di decada 70 a bin cambio den e dunamento di beca ora cu cierto politico a drenta y a bin cu e cambio ey. “Si bo mira cuanto hendenan a haya un beca prome cu temponan ey, yiu di kendenan nan tabata ta. Yiu di Arubiano? No! Nan tabata yiu di otro hendenan cu tabata domina e idioma ey, sino no Y depende con bo fam tabata ta.”  P’esey e ta haya cu esaki ta un factor tambe cu tin un lucha ferviente pa Papiamento drenta scol.

Hulandes
Sr. Laclé a bay den historia den su ponencia. Na 1634/36, Hulanda a haci presencia den nos region caminda Hulandes ta haci su introduccion riba nos isla, pero den e mesun momento ey, nos lenga materno Papiamento ta wordo papia tambe. Nan ta calcula cu Papiamento entre 1650 y 1750 a keda papia, aunke otro ta bisa cu ta 1640, y tin documento riba esakinan. Pero e ta haya cu Aruba den su contexto historico tabatin un epoca cu tabatin Spaño estableci riba nos isla, te hasta enseñansa den idioma ey a wordo duna na Corsou. Pero tambe e epoca cu Hulandes a bin establece akinan, e idioma aki a haci su presencia. Kiermen  tabatin pilarnan di educacion na idiomanan cu e tempo ey, no tabata na Papiamento.

El a bisa cu nos mester ta orguyoso cu ora bo ta afo y mira otro hende di afo cu nos por dirigi nos  mes na un publico den un charla di oyentenan Hulandes, Spaño, Ingles, etc.. E ta considera cu esaki ta un rikesa cu nos pais tin, y esaki ta danki na loke nos ta yama multilingualismo.

E linguista aki ta considera cu e aspecto aki mester keda salvaguardia. Den un charla cu el a duna recientemente el a contra pone dos termino: multicultural  y inter cultural cu ta wordo transforma den multilingual y interlingual, cu lo forma parti di otro articulo den Bon Dia Aruba.