Durante e ultimo encuentro entre e parlamentonan di e paisnan den Reino (IPKO), e delegacion Hulandes tabatin un sorpresa pa e otro delegadonan. Nan a propone pa yega na un sistema conhunto di observa eleccion den e paisnan di Reino. E idea tabata parce demasiado curu pa haya apoyo, pasobra na prome lugar lo mester bin un splicacion pakico ta asina urgente pa cuminsa haci algo cu anteriormente no tabata haci. Naturalmente nos sa cu regularmente politiconan di e islanan ta haya invitacion pa ta presente na eleccion na otro isla, mas tanto via un partido cu cual nan ta comparti lazo di amistad. Esey naturalmente no ta e tipo di vigilancia na cual e Hulandesnan ta referi. Lo mester defini prome ta ki criterio lo kier aplica den esaki y ta logico pa busca e criterionan aki na nivel internacional, pero esey no ta na orden di dia ainda.

Prome cu tur cos lo mester contesta e pregunta: nos mester observacion externo di nos eleccion? Pa contesta esaki, nos lo mester cuminsa analisa kico ta bay robes den e proceso electoral, pa nos por conclui cu observacion externo lo por tin un valor agrega.

Na prome lugar nos mester contempla nos ley electoral, pa cual por tin cierto cambio cu lo ta un mehoracion. Esey no ta asina facil, a pesar cu nos sa cu tin critica riba cierto aspecto manera e famoso ‘kiesdeler’ cu ta haci cu e partido cu no yega ‘clean’ na un asiento, no ta haya ningun. Si cambia esaki mes, e no ta nada mas cu un cambio marginal, aunke cu pa e partido chikito cu sí ta haya un asiento, e ta haci tur e diferencia. Sin embargo, e no lo significa tanto den e corelacion di forsa entre e partidonan grandi. Ademas, esaki no ta e tipo di fayo cu nos ta purba detecta, cu por tin un efecto decisivo riba un resultado electoral, manera nos ta mira hopi den casonan manera Venezuela, Nicaragua y Bolivia. E tipo di manipulacion di un gobernante pa crea un situacion faborable pa su partido den nos sistema ta absolutamente imposible.

No ta pornada nos ta papiando aki di paisnan cu gobierno dictatorial cu ta desea di aparenta sikiera democratico, pa facilita nan relacionnan cu paisnan Europeo y cu Merca. Tambe nan ta consciente cu mester mantene un cierto grado di credibilidad democratico, pasobra legitimidad por bira importante den caso di arbitrahe internacional, unda cu un gobierno mester por proba cu su toma di decision a cana e caminda legislativo corecto, por ehemplo. E caso mas reciente di esaki ta loke ta sucediendo na Venezuela, unda gobierno di Maduro ta trata di cumpli cu deseo di Rusia, cu kier mira acuerdonan cera cu Maduro aproba pa Asamblea Nacional, den e casonan cu esaki ta rekeri a base di constitucion. Nan ta mira caba e problema di arbitrahe den futuro, dia cu tin otro gobierno Venezolano cu ta bisa cu nan no ta reconoce e contratonan, pasobra nan no a haya aprobacion di parlamento. Algo pa nos reflexiona ariba, pensando riba e famoso contrato di 2000 pagina cu Citgo/Pdvsa, cu no a cana e caminda ey tampoco…

Den casonan asina ta importante pa un mandatario por manipula e sistema legal pa por sigura victoria electoral. Pero, den nos sistema esey no ta posible. Politiconan no por mishi cu e sistema sin mas, y tambe nos a disfruta pa decadanan caba di un Conseho Electoral, cu ta independiente di berdad y esaki pa un motibo importante: e gobierno di turno no tin nada di bisa den nombramento di e presidente, ni vice-presidente. Presidente di Corte di Husticia di e islanan ta nombra e presidente y presidente di Contraloria General ta nombra vice-presidente. En principio, nan no debe ningun politico nada.

Otro aspecto importante ta e proceso di dia di eleccion mes, cu ta completamente transparente y controlable, aunke un poco costoso pa loke ta tempo. Por pensa, y a haci esaki tambe, riba voto electronico, loke sigur tin su bentahanan. Sin embargo, tanten un sistema electronico no por garantisa e transparencia di e proceso manual cu nos tin, anto ta mihor pa nos keda cu loke nos tin, y esey pa otro motibo importante. Esey ta cu eleccion den nos estilo anticua ta percura pa participacion activo di un cantidad di ciudadano, cu ta pasa den un proceso di conscientisacion cu nan ta haciendo algo pa nan pais, sin cu nan tin cu haya algo como recompensa. Dia di eleccion ta dia di les di civismo pa hopi di nos ciudadanonan.

Pa bolbe awor na e asunto di observacion electoral externo: nos no ta mira un necesidad urgente pa laga vigila nos eleccion cu observador externo, aunke cu tur hende ta bonbini, pasobra no tin nada di sconde. Hasta e vigilancia interno di Comision di Bon Voluntad cu a funciona den 5 eleccion, durante eleccion 2017 no a aparece mas y parce cu ningun hende a haya su falta.

Nos problemanan grandi no ta riba tereno di eleccion, sino di clientelismo politico, ademas den un sistema cu te awe no conoce control riba financiamento di partido politico, por ehemplo, pasobra tin mas fayo. Laga Hulanda pone presion pa drecha e problemanan grandi, y no preocupa cu eleccion.