Recientemente tin cantidad di reportahe riba e candela forestal na continente Australia. NASA a monitor esaki y a duna di conoce cu efecto di huma den aire ta yegando Pais di Latino America manera Chile y Argentina. A puntra Bureau Rampenbestrijding si por tin efecto pa Caribe.

Rino Hermans di Bureau Rampenbestrijding a duna di conoce cu e ‘wildfire’ di Australia ta algo cu ningun hende por imagina y pensa cu lo por tin efecto cu lo yega pais manera Argentina of Chile, caminda NASA a monitor cu tecnologia desaroya.

E ta splica cu e sistema di antes tabata uza geographico, despues nan a bay pa un Geo special cu tabata digitalisa tur mapa y cas rond di mundo. Awo nan ta uzando Geomatics, cu ta haci uzo di satellite pa monitor.

Hermans ta bisa cu e bunita di esey ta cu unabes NASA nota algun desaroyo, e ta manda un broadcast rond pa motibo cu nan tin e sistema. Oficina di maneho di desaster rond di mundo ta djis haya un ‘feed’ di locual nan ta calcula cu por pasa.

Pero specificamente efecto pa Aruba, Hermans a bisa cu nan no a haya un bista di Caribe segun NASA. “Nan a pone cu Chile y Argentina” lo sinti efecto directo di e huma sinembargo a agrega na final cu NASA a bisa cu e candela por bay afecta e calidad di aire di henter mundo.

“Ora cu haya un opmerking asina e ta laga bo pensa cu como departamento nos tin cu bay wak evalua calidad di aire na Aruba of den Caribe, con ta bay mitiga cualkier efecto negativo, of tin cu reuni pa midi e calidad di aire, cual ta trabou acerca”, el a bisa.

E ta bisa danki na NASA cu a bati un alarma adelanta, pasobra antes no tabatin e posibilidad. Pero awo ta wak cu mundo henter kier traha cu otro, pasobra e efecto lo por bira grandi y mester sa con pa deal cu consecuencia miho pa preveni. Esaki ta a etapa den cual nos ta aden actualmente.

Pero te ainda no a haya nada pa indica cu lo afecta region di Caribe, segun NASA. “Por ta cu conclusion lo por bin durante siman ainda.”

Pa e motibo aki e ta bisa cu ta locual ta calcula, pasobra tin hopi particula(stof chikito) di e candela den e aire, y lo afecta e calidad di aire rond mundo. Sinembargo pa awo NASA ta recomenda pa sigui monitor e efecto pa Argentina y Chile.

Tambe ta tumando den consideracion e fenomeno cu volcan ta birando mas activo, esey tambe ta crea cierto efecto den aire. Si nan corda riba Iceland, na aña 2010 erupcion di volcan Eyjafjallajökull a causa cu mester a cera henter e espacio aereo di Europa. “Si bin na Aruba cu na cierto momento no por biba mas pa motibo di esey… pero esaki ta na Australia, cu ta te otro banda di mundo y nos no lo haya efecto.”

Sinembargo si ta papia di un volcan na Monserat cu ta mas cerca, e por afecta e turismo di Aruba si e huma di volcan ta cerca y dicidi di cera e espacio aereo di Aruba. Hermans ta bisa cu tin cu keda monitor, tende noticia, update y prepara.

Gobierno y departamento concerni lo haci nan parti na e debido momento cu nan ta den e fase. Pero ta berdad cu mester notifica departamento y tene na cuenta cu cualkier efecto potencial.

A puntra Hermans si Aruba tin ekipo adecua pa midimento di aire.

E ta bisa cu DTG a ricibi ekipo di midimento di aire tambe. Nan tin midimento di bombero cu ta automaticamente den nan truck. “Nos tin ekipo prepara cu ta bay monitor, tambe mester busca e parti logistica cu ta traha riba dje y cumpli cu nos plan di accion.”

Hermans ta bisa cu e prome alarma ta den man di NASA cu tin e capacidad y nan ta adelanta. Nan por ripara caba ora cu ningun hende a spera ‘ya nan ta bari alarma’, esey por ta un efecto durante un periodo nos dilanti.

Con e relacion ta cu instancia y calamidad internacional? E ta bisa cu Merca, caminda Aruba a firma aña pasa na april cu Secretario di Estado pa traha riba un plan si resiliencia den cual por haci uzo di experticio di Merca; y eynan por ripara cu NASA ta manda informacion pasobra ta departamento cu ta wordo paga pa departamento Mericano y ta sostene mundo cu informacion.

Segun Hermans, e relacion cu oficina di desaster den region, incluyendo Merca, ta bon cu intercambio di informacion riba un nivel halto. Nan no ta gaña cu Aruba no tin cientifico na cas. Pa e motibo aki mester haci uzo di experticio rond mundo. “Na final di dia ta scapa bida di hende y nos propiedad ta nos prioridad.”

Den caso cu calidad di aire ta malo, ki ta precaucion cu mester tuma? Un mondmask manera Hapon. Hermans ta bisa cu hopi biaha ora cu ta den situacion asina, cientifico lo mester bin cu recomendacion y basa riba recomendacion cada pais tin autoridad pa bisa kico nan lo haci, pero en todo caso ‘lo sinta cu expertonan’ pa prepara e recomendacion adecua.

Na e momento cu yega na afecta calidad di aire, Departamento di Salud lo bisa cual ta efecto y kico nan ta recomenda pa asina trata cu impacto riba e salud di comunidad.