Loke prosperidad economico no por haci

A confirma recientemente, manera tur aña, cu nos ta entre e paisnan mas rico den e region aki. Un GDP ‘pa capita’ di US$ 24.000 lo ta yuda bon den esey. Naturalmente esey ta solamente e averahe; semper tin esnan cu tin tiki y otro cu tin hopi. E no ta bisa tanto con e beneficionan economico ta reparti. En todo caso e ta bisa algo si, compara cu e US$ 1300 pa aña cu e ciudadano di Haiti tin como promedio.

Como cu hopi hende no tabata contento cu loke e GDP ta midi, a surgi e ‘Human Development Index’ cu ta combina expectativa di bida, educacion y GDP pa capita na cuenta pa yega na un miho index di con prospero nos ta, sin limita na puramente cos material. P’esey educacion y con bieu nos ta bira. Ainda no ta bon, pasobra bo por bira bieu, pero con? Siendo infeliz? Malcontento cu esaki a hiba na surgimento di e ‘Happy Planet Index’ cu ta purba capta mas aspecto di bienestar. Ademas ta trece aden e aspecto di ‘desaroyo sostenibel’ loke ta duna e oportunidad di dedica atencion tambe na e costo di ta aspira tur e prosperidad material ey. No ta nada straño cu te awor e pais cu a score miho ta Costa Rica; pa esnan cu conoce e pais aki di cerca sigur e no ta un sorpresa. Di e top 10 pais, 9 ta di Caribe y Central America. Di nan cuatro so tabatin un GDP pa capita di mas di US$ 15.000. Felicidad no tin tur cos di haci cu placa, no?

Disculpa nos, pero esey tampoco ta un sorpresa. Y esey no ta tur. Na 2011 e paisnan desaroya di OECD ta construi e ‘Better Life Index’, cu ta contene un lista largo di aspecto manera vivienda, entrada, trabao, comunidad, educacion, gobernacion, medio ambiente, salud, satisfaccion di bida, siguridad y balansa di trabao y bida. Impresionante, no? Y unda Aruba ta para riba tur e indexnan aki? Honestamente, nos no ta interesa…

Y pakico no? Pasobra tin momento cu nos, pa fanatico y bon cu nos por ta cu cifra, mester pone tur esey un banda y bay riba otro aspecto cu ta mes o mas importante. Y esey ta principalmente con nos ta trata otro. Laga nos purba splica kico nos kier bisa. Hopi Rubiano tin e experiencia ora nan bay otro pais, principalmente pais grandi, den ciudadnan cu miyones di hende ta biba pega riba otro, cu bo no por mantene bo mes custumbernan. Bay para riba caya wak hende, pa hopi lihe bo haya un guy ta bin puntra bo riba un tono agresivo ta ki cara… bo ta wak. Bo a pasa den e experiencia incomodo den un lift na Hulanda, of Merca, unda ta reina un silencio profundo? Niun hende no ta cuminda o papia cu otro y talbes ta miho laga nan den nan mundo.

Pero nos realmente ta haci un miho papel den nos mes cas aki? Nos tin motibo pa gaba nos mes cu nos ta asina tolerante? Y cu nos si no ta cana riba caya purbando di ignora otro? Den kico nos por ripara esey ainda? Of nos tambe a cuminsa bira un comunidad unda ta gasta tempo pa marca otro hende, pa sinti nos miho? Por ta cu den tempo di campaña e cosnan aki ta cuminsa sali mas dilanti? Ta e momento pa ‘saca huña’ riba otro, pasobra lo tin un politico cu ta bula aden pa probecha di nos malcontento?  Comprende bon, no ta bay pa e opinion cu bo por tin pero e forma di expresa. Un ehemplo: den e debate cu tabatin riba e amienda di nos Codigo Civil cu a duna parehanan di mesun sexo derecho pa registra nan relacion no tabata un problema pa scucha opinion. Pero si ta un problema ora hende ta kere cu esey ta un bon ocasion pa agredi otro hende, cu palabra of otro, pa nan opinion.

E medionan moderno di comunicacion cu nos tin na nos disposicion awendia ta un bendicion, di berdad, y a haci nos mundo hopi mas accesibel y interesante. Pero e tin e desbentaha cu ta masha facil nos ta bisa algo, pio nos ta skirbi algo cu nos no mester a skirbi, y el a bay ‘viral’, y awor con? E palabra magico den esaki pa hopi siglo yama ‘civilisacion’ y no conoce substituto pe tampoco. E cosnan basico di por ehemplo: ora otro hende ta na palabra bo ta keda keto, pa ora abo haya palabra bo por exigi cu ta laga bo papia tambe.  Cuanto mayor awendia ta laga nan yiunan ta grita interumpi ora nan ta purba papia cu un otro persona? Di unda e ‘derecho’ ey a sali? Nan no ta siña civilisacion? Claro cu nos no kier bolbe den pasado unda tabata normal cu mucha ‘no ta hinca boca’; nos ta contento cu esey a cambia.  Civilisacion no tin nada di haci cu prosperidad, pa e simpel motibo cu e no ta costa nada. Den e dianan turbulento aki, laga nos ‘pensa prome cu papia’.