Nos poblacion ta birando bieu… algo cu regularmente ta bin dilanti, hopi biaha den sentido negativo, di preocupacion, di cuanto placa nos mester produci cu menos hende, pa esnan di edad por cobra nan pension. Practicamente tur cos cu ta bisa, riba su mes ta berdad tambe. Por ehemplo, djis pa por tin un idea con rapido e proceso di tin cada vez un poblacion cu relativamente mas hende di edad ta bay, algun cifra.

Si nos tuma e datonan cu CBS a publica, nos por mira cu hasta den un lapso di tempo asina cortico manera e periodo fin di 2015 pa fin 2018, nos poblacion di 60 aña bay ariba a crece di 20.448 na 2015, te 23.236 na 2018. Den apenas 3 aña nos a haya mas di 900 persona acerca den e categorianan aki. Bayendo 2024 nos ta frenando actualmente e grupo cu ta cuminsa cobra AOV, cu un retraso di seis luna den cada aña, pa na 2024 finalmente nos yega na e edad di 65 aña pa por cobra AOV.

Di otro banda, nos tin cada biaha menos hoben pa bin reemplaza esnan di edad den e puestonan di trabao cu ta existi. Entre e mesun añanan menciona aki riba, nos tin 566 mucha menos den edad di 0 te 15 aña. Nos tin un cifra bastante modera di nacemento, cu 2018 cu e cifra mas abao den ultimo decadanan: 1028. Esaki mientras den e ultimo añanan tur aña sikiera tabata riba 1.200 nacemento pa aña. Un señal den ki direccion nos ta moviendo…? No ta bay pa propone posible solucion den e editorial aki, ta djis pa mustra cu bao di superficie nos tin varios tema ta wardando pa haya atencion, y nos no ta tende absolutamente nada di e instancianan cu mester ta trahando maneho (‘beleid’) pa gobierno den e sentido aki. Por ehemplo, mas di 500 mucha menos ta casi dos scol basico menos, pa cual nos no ta bay tin e muchanan pa atende. Pero pa bolbe na nos tema principal, e parti di e hendenan di edad.

Nos ta importando un cantidad grandi di hende pa traha di exterior, algo cu no ta mengua, hasta den tempo cu economia ta bayendo menos bon. Esey tin como trasfondo e reemplazo di e personanan cu ta bay cu pension, pa cual nos no tin suficiente hoben pa drenta mercado laboral. Ta parce anto indispensable cu mester importa hende di exterior, pero pakico no ta trata di minimalisa e fluho ey? No pa inicia un debate pro o contra stranhero, pero simplemente cu tur hende extra riba un isla cu mas di 600 persona riba cada kilometro cuadra, ta hende cu tambe mester vivienda, mester scol pa yiunan bay, etc. E dunador di trabao ta haci su parti, si tur cos ta bon, di paga salario y paga prima y impuesto, pero e costonan halto di infrastructura ta bin for di nos cartera, nos tur hunto.

Esey ta trece nos riba e necesidad di maximalisa e uso di e forsa laboral cu nos tin aki caba, y parcialmente esey ta e personanan di edad cu por traha ainda. Loke por trece inmediatamente e pregunta: “Pero pakico nan mester traha, no ta pensionado nan ta?” E asunto aki tin diferente banda. Pa cuminsa, e grupo den nos comunidad cu tin un pension razonable ta chikito. Hasta e grupo cu tin un AOV completo no ta yega na 2000 florin pa luna, y tur hende sa cu un pareha di edad no por biba di e suma ey. Hopi ni sikiera ta yega na esaki. Tin un grupo di hende di edad ta trahando ainda, y full time tambe. Pero, kico a para di e intentonan pa stimula mas hende di edad traha part time, loke ta bon pa nan situacion financiero y ta aumenta nan alrededor social tambe. No ta tur hende ta aprecia sinta dia den dia afo na cas, nan lo por y kier haci algo. Ademas, papiando cu hende nos ta keda cada vez asombra cuanto experiencia y experticio nos ta benta afo cu tur e hendenan cu a bira improductivo, mientras cu nan por tin un trabao part time, kedando cu suficiente tempo liber pa disfruta nan bida, cu mas entrada pa haci esaki tambe.

De paso nos lo ta mehorando nos productividad, si cu e mesun cantidad di hende ta logrando mas trabao. Y aki ta unda tin hopi di mehora, pasobra den e ultimo añanan nos tin un poblacion creciente, cu un crecemento economico, hasta cu e ultimo ahustenan di CBS, cu ta keda atras compara cu e cantidad di hende cu nos ta emplea. Por lo tanto productividad en general, volumen di GDP compara cu poblacion, no ta mehorando.

Ki dia anto nos por spera anto un campaña di gobierno pa promove empleo part time, cu den hopi caso por pone nan experiencia na disposicion, sin cu nan mester bay den e responsabilidad cu nan no lo desea, di un empleo completo. Y na esnan cu ta mustra duda tocante un plan asina, nos kier bisa: “Si nunca nos a purba, ta con nos sa cu e no ta funciona?” Ademas, ta esaki ta maneho di un pais…

LJMADURO – 14-APR-2019