Nos por a tuma nota di e informe di Banco Central encuanto e promer seis luna di e aña aki, y naturalmente no por ignora e impacto grandi cu e crisis di Covid-19 tabatin riba nos economia. Impacto cu a afecta entrada di gobierno, pero grandemente tambe entrada di hopi empresa y persona individual. Mester tuma na cuenta tambe cu den e cifranan aki ta papia di un caida cu parcialmente ta suavisa ainda pa e dos luna y mey di actividad economico normal na inicio di aña. Como cu nos por a observa despues un situacion cu a keda na un nivel hopi abao den e lunanan despues, te na e momento di clausura di aña aki, esey no ta duna motibo pa hopi optimismo actualmente. Esaki naturalmente tabatin su causante, manera e situacion di Covid-19 na Aruba na augustus/september, y e situacion mas severo ainda di e virus na Merca, cu ta keda limita perspectiva pa recuperacion di turismo.

E informe di Banco Central ta duna como indicacion di e caida e necesidad di crea mas debe (publico) pa por financia e medidanan di emergencia cu gobierno mester a tuma. Di un corelacion entre debe publico y GDP di 73,7% na december 2019, esaki a subi te na 93,5% na fin di juni 2020, segun CBA. Sin embargo, documento di gobierno mes, es decir e informe pa segundo trimester 2020, ta menciona un debe di Afl. 4665,6 miyon, relaciona na un GDP anticipa (di CBA) di Afl. 3992 miyon, pa un corelacion debe/GDP di 116,9%. E diferencia aki lo ta debi na e perspectiva un poco mihor pa GDP na fin di aña, cu a surgi despues, a base di e cifranan conoci pa e tercer trimester. Asina mes, e situacion ta keda mas cu grave, pasobra nos a usa tur e espacio pa por fia placa, si no ta di Hulanda. Ta previsible cu nos ta termina 2020 cu un debe publico total di alrededor di Afl. 5000 miyon, riba un GDP di mas o menos Afl. 4200 miyon, pa un corelacion debe/GDP di 119%.

Esaki ta bisa suficiente di e posicion den cual gobierno ta terminando e aña aki, y enfrentando e responsabilidadnan pa otro aña. Cu entrada di un economia cu lo no ta ni na 50% na fin di 2021, gobierno lo ta sumamente limita den loke por haci den e aña nobo. No un bon perspectiva pa mester bay eleccion cune, pero ta p’esey e ta tambe e ta e peor crisis cu nos ta enfrenta, y ta importante pa no enfoca solamente riba kico gobierno no por cumpli, sigur si ta trata di promesa o expectativa crea, pero kico si ta haci y ki efecto esaki tin. Un di e temanan importante ta e formanan di asistencia cu gobierno a crea durante e crisis pa sikiera suavisa e situacion di miles di famia cu a keda sin entrada. Poniendo un banda tur e meritonan cu e asistencia di FASE y subsidio di salario tin pa mantene pa miles algo di cuminda riba mesa, lo mester cuminza pensa con lo bay continua cu esaki den e proximo aña. Naturalmente tin e garantia cu durante e promer lunanan di aña e ayudo ey ta continua, sin embargo mester tuma na cuenta e cambionan cu ta tumando lugar den economia durante e aña aki. Kico ta e caso? Un grupo grandi di compania por a mantene un payroll bastante mas grandi compara cu loke nan tabata por, si nan mester a cay back solamente riba nan propio benta y entrada. Normalmente nan lo a adapta nan payroll, retirando un parti di nan empleadonan te na e nivel cu nan por maneha.

Mester corda cu aki no ta papiando principio moral, sino realidad economico. E siguiente pregunta lo ta: nos ta bay continua subsidio di salario te den 2022, si ta anticipa cu na fin di 2021 ainda turismo lo ta recupera pa 45%? Lo tin un grupo grandi cu ainda ta depende di e subsidio, mientras cu en realidad nan no ta economicamente activo. Y ta bin algo mas acerca: un empresario actualmente no ta permiti pa restructura su empresa, si e ta ricibi subsidio, y mas en general tampoco si e no ta ricibi subsisidio. Esaki no ta solamente contra derechonan constitucional di e empresa, cu tambe ta ‘ciudadano’, pero lo bira un pregunta cada vez mas urgente, ya cu empresanan ta obliga di keda den un limbo, cu un payroll cu nan no por cambia, pero cu nan no mester mas tampoco den un set up nobo cu nan por ta considerando, den un alternativa pa move bay dilanti. Si un empresa no ta mira con nan ta bolbe na e situacion ‘pre-Covid’, con nan ta haya manera pa bay den algo distinto?

Lo ta necesario pa cuminza pensa riba, por ehemplo, introduccion di un beneficio di desempleo (werkloosheidsuitkering), creando un fondo cu placa fia, y parcialmente a base di un prima (modera) pa tur empresa. Di e manera aki gobierno ta keda haya loonbelasting y prima social riba e beneficio na e persona desemplea, pero ta habri caminda pa empresanan por reorienta y restructura. Si nos no por bolbe na un economia ‘normal’ mester busca caminda nobo.