Aña 2017 ta bay den historia como uno di hopi turbulencia den nos region. Esaki entre otro debi na e desaroyonan riba tereno politico, y relaciona cu esaki, e sucesonan riba tereno di combatimento di corupcion den diferente pais. Si ta posibel describi e linea cora cu tabata core den henter America Latino di un manera sintetisa, anto esey lo mester ta e nombernan Lava Jato y Odebrecht. E consecuencianan di e casonan enorme y unico aki di corupcion, practica sistematicamente pa e dirigencia di e empresa constructor Brasileño aki a causa daño grandi na un lista largo di pais riba e continente aki y hasta riba continente Africano.

Mas cu tur cos, e revelacionnan di e autornan principal di e empresa, cu na cierto momento a cera convenio cu husticia Brasileño pa duna informacion tocante nan operacionnan na Brasil y tur e otro paisnan, a trece un gran cantidad di politico y funcionario publico halto den problema. Na Brasil mes ta trata, hunto cu e caso di corupcion den e empresa estatal Petrobras, di ex-presidente Lula da Silva, presidente destitui Dilma Roussef, varios ministro y ex gobernador di estado, entre otro. Na e otro paisnan ta implica vice ministro di Ecuador, ex-presidentenan di Peru, actual presidente di Peru, Kuczynski, tambe denuncianan na Colombia, Venezuela, Republica Dominicana, Mexico, entre otro.

E impacto principal cu e casonan aki tabatin ta cu a mustra cu corupcion, specificamente e aceptacion di soborno pa otorga contractonan grandi den obra di infrastructura, mas tanto como contribucion pa campaña electoral, a bira o tabata hopi tempo caba, un practica general cu ta topa den practicamente tur pais di e continente. Y cu autoridadnan hudicial a haya nan obliga pa ignora cualkier consideracion di benevolencia cu e elite politico y cu actuacion segun ley ta prescribi ta e unico opcion pa reestablece confiansa den e sistema politico.

Panorama politico
Durante e aña a bira mas bisto e tendencia di rechaso den varios pais di e partidonan mas progresista y a trece varios partido mas conservador na mando. Asina gobierno di Lula da Silva y Roussef a mira cambio pa un presidente conservador manera Temer, na Argentina a bin un fin na e epoca di famia Kirchner, y Mauricio Macri a bira representante di e coriente mas conservador na e pais aki. Igualmente na Chile, cu e victoria reciente di Sebastian Piñera.

E tendencia aki tin como consecuencia cu a yega un fin na un base di apoyo bastante amplio pa e diferente gobiernonan iskierdista den e region, manera Venezuela, Ecuador, Bolivia y Nicaragua. E cambio di gobierno na Brasil tabatin consecuencia inmediato pa gobierno di Nicolas Maduro, cu den ambito di Mercosur a haya confrontacion serio cu tanto Brasil como Argentina, y un actitud critico tambe di e otro miembronan fundado di Mercosur, Uruguay y Paraguay, loke a hiba na e suspension di miembresia di Venezuela den e organismo di cooperacion regional economico aki.

 

Na varios pais tabatin eleccion presidencial y pa parlamento, cu a trece un biaha mas e tendencianan dilanti di cierto intento pa eternalisa presencia den poder di principalmente e presidentenan di caracter mas autocratico. Na Nicaragua Daniel Ortega a logra esaki, como tambe na Bolivia unda Evo Morales ta purba continua su revolucion iskierdista permaneciendo den poder indefinidamente.

Na Honduras e proceso electoral a lanta duda cerca observadornan internacional y a conduci na disturbionan serio despues cu a declara presidente Juan Orlando Hernandez como ganado den e contienda. Organisacion di Estadonan Americano (OEA) a pidi gobierno di e pais pa considera tene eleccion nobo, yegando nan tambe na duda encuanto iregularidadnan cu a tuma luga.

Venezuela: caso special
E pais aki a continua di ta un enfoke special di atencion internacional, den un aña unda protesta contra e regimen di presidente Nicolas Maduro a yega na un extremo. Desde april te den luna di augustus tabatin marcha y protesta riba caya tur dia, organisa pa oposicion, pero den cierto caso tambe accion espontaneo di cierto bario o sector. Alrededor di 120 morto e accionnan a costa, sin ningun resultado visibel. Mientras tanto, riba tereno electoral e regimen a sigui su caminda, organisando eleccion controla pa yega na un asamblea constituyente, cu poder soberano pa haci cambio den constitucion di e pais. Den practica e organismo ta sirbi pa decreta paso contra tur cos cu no ta di agrado di e regimen Chavista. Tambe a organisa eleccion pa gobernador, unda e partido den gobierno a logra haya mayoria di e estadonan bao nan control. Un señal duro tambe pa oposicion cu apoyo popular, cu nan tabatin durante e lunanan di protesta, no ta algo garantisa. Den e eleccion reciente pa alcalde di e municipionan tambe un gran parti di e puestonan a bay pa e partido gobernante, den ausencia di oposicion.

Sinembargo, e desaroyonan riba tereno politico, cu na december a habri paso pa un dialogo timido entre gobierno y oposicion politico, cu mester continua na januari proximo, na Republica Dominicana, no a para e desaroyo economico fatal, cu a empeora e crisis hereda di e añanan anterior. E deterioro di industria, di produccion agricola ta di tal grado cu mas y mas funcionamento economico ta depende di importacion, pa cual tin cada bes menos divisa disponibel. Esaki pasobra e industria petrolero cu ta percura pa mas di 95% di divisa di e pais, ta den un caida liber, ocasiona pa un spiraal negativo di demasiado poco recurso pa inverti den mantenemento y produccion, den cual a mira produccion diario di petroleo cay te bao di dos miyon bari pa dia, e nivel mas abao den mas di 28 aña. E pais cu e reservanan mas grandi na mundo di petroleo no por ni suministra internamente, ni cumpra den exterior gasolin y diesel pa mantene su transporte andando. Aña 2018 ta parce di bira uno decisivo pa gobierno y oposicion.

Violencia: plaga den region
Henter e region, tanto continente como region di Caribe, ta keda pa gran parti den gara di violencia, tanto di parti di delincuencia organisa como di represion gubernamental den cierto caso, manera Venezuela y Mexico. E ultimo aki a pasa hasta na legalisa tareanan policial pa ehercito, den un intento pa para e violencia di banda di e cartelnan di droga, cu ta parce di ta desafiando e poder oficial. Igualmente ta e caso na Brasil, unda forsanan militar a drenta pa apoya intento di control policial den e favelanan di Rio de Janeiro. Den tur caso, violencia y insiguridad ta un obstaculo pa crecemento economico, aunke tin caso unda violencia grandi no a implica crecemento negativo (Mexico, Honduras, El Salvador, p.e.).

Mester haci un distincion si entre pais mas violento, o ciudad dentro di un pais. Pa loke ta e ranking mundial segun e Global Peace Index (di Institute for Economics and Peace), e pais mas violento segun estadistica di 2016 tabata Colombia, number 17 riba un lista encabesa pa paisnan den guera manera Syria, Afganistan y Yemen, sigui pa Venezuela (21) y Mexico (22). Pa loke ta ciudadnan mas violento na mundo, e top 50 na mundo, segun datonan di e Conseho Ciudadano pa Seguridad Publico di Mexico, ta domina pa ciudadnan na Brasil (19), Mexico (8) y Venezuela (7). Caracas ta figura como e number un entre ciudadnan mas peligroso, sigui pa 9 ciudad na America Latino, entre nan Acapulco (Mexico, nr. 2) y San Pedro Sula (Honduras, nr.3).

Economia Latino Americano
Como cu mayoria di e paisnan di America Latino ta depende di exportacion di materia prima, tur esakinan a sufri di e caida prolonga pa e productonan di exportacion aki. Brasil y Argentina lo termina 2017 cu un crecemento modera di entre 1 te 2% di GDP, despues cu den ambos caso e añanan anterior a conoce un recesion. Chile a mantene un crecemento den e ultimo añanan, a pesar di un reduccion den e nivel di crecemento. Pa 2017 ta spera di termina cu un aumento di GDP di entre 1 – 2%, cu perspectiva faborabel pa 2018, si prijs pa koper, producto principal di exportacion Chileno, mantene nivel actual o mehora. Importante ta pa señala cu tanto e continente como den Caribe a surgi un aumento di comercio cu China, cu ta mustra un alternativa pa e tradicional comercio cu Europa y Noord America. Segun cifranan di Banco Interamericano di Desaroyo, exportacion pa China di e region a crece cu 13% na 2017. Sinembargo, e paisnan di Mercosur ta mantene como nan obhetivo principal inmediato, logra un tratado di comercio liber cu Union Europeo, como nan partner tradicional comercial.

Di nos bisiñanan, Colombia ta esun cu ta bayendo miho. Un crecemento di 2% di GDP na 2016, a pesar di un agricultura afecta pa yobida excesivo y inundacion, pero cu un industria petrolero cu a crece te nivel di 750.000 bari pa dia y produccion creciente tambe di gas natural, a crea base pa un continuacion di e nivel di crecemento economico na 2017 y 2018. E acuerdo di paz y desarm’e di e organisacion guerrillero principal FARC a yuda pa crea un ambiente mas sigur den e pais.

Venezuela ta logicamente e caso mas severo di e continente, cu un caida na 2017 di alrededor di 9,5% di su GDP, segun proyeccion di Cepal. Segun cifranan di e Confederacion Venezolano di Industrial (CONINDUSTRIA) ya caba mas di dos tercera parti di industria Venezolano a stop di opera. Ta anticipa cu pa 2018 casi 30% di e 3800 industrianan cu a keda, por termina nan operacion.

Mas grave ainda ta e situacion den e industria cu ta carga henter economia, cu ta produccion y procesamento di petroleo. Manera observa anteriormente, na 2017 e caida continuo di produccion di crudo a yega na october na menos cu 2 miyon bari pa dia, un miyon menos cu e produccion tabata algun aña pasa. E perdida di divisa relaciona cu esaki, y combina cu prijs internacional modera pa crudo ta haci cu e pais ta sufri severamente bao di escasez di divisa pa importa tur loke economia ta demanda, cu consecuencia severo pa e industria petrolero mes, cu no ta haya suficiente recurso pa por inverti den mantenemento y innovacion. Ta anticipa cu e deterioro aki lo continua, reforsa pa un hiperinflacion considerabel cu lo supera 1.000% e aña aki, resultando den un situacion desastroso na 2018, cu por mustra un implosion total di su economia.

Mexico
Mexico conoce un crecemento economico modera durante ultimo añanan, a pesar di deterioro den nivel di produccion di petroleo. Na 2017, pa prome biaha den mas di 20 aña, produccion a cay bao nivel di 2 miyon bari pa dia. Diferencia cu Venezuela ta cu Mexico ta experimenta un limitacion di produccion pa falta di reserva nobo cu por bin den produccion. Aña 2017 a trece mas incertidumbre pa industria, specialmente esun orienta riba mercado Mericano, pa motibo di e anuncio di gobierno Trump pa termina e tratado di comercio liber cu Mexico y Canada. En general, no tin expectativa negativo pa 2018.

America Central
Sin excepcion e paisnan di Centro America ta mustra crecemento economico na 2017, den algun caso mas modera cu na 2016, pero den tur caso manteniendo aumento di GDP entre 2 – 4%. Banda di un economia positivo, Costa Rica ta sobresali como e prome pais cu ta practicamente na nivel di produci 100% di su energia electrico durante henter aña di fuente cu no ta uza combustibel fossiel.

Caribe
Aña 2017 den region di Caribe a keda domina pa mal noticia di e temporada di horcan. Specialmente horcan Irma y Maria cu a sigui otro, a causa desastre na varios isla, entre otro na St. Maarten, Anguilla, y Puerto Rico. E ultimo isla grandi aki a wordo destrui y sin electricidad te awe, mas di tres luna despues di pasada di horcan Maria. E perdida material y economico ta core den biyones di dollar, mientras cu Puerto Rico tabata caba den un situacion delicado financiero, motibo pa Congreso Mericano pa a impone un supervision federal riba gobierno di e isla. Haiti, cu tabata mehorando cu un aumento di GDP di alrededor di 1% pa 2017, a keda afecta parcialmente pa horcan Irma pa loke ta su agricultura, sin dato di e impacto real riba su economia en general.

E teritorionan mas afecta pa horcan, di mes no por a conta cu crecemento positivo, mientras cu e demas paisnan a mira crecemento modera pa esunnan dependiente di turismo, te na crecemento negativo den varios caso. Di e islanan mayor di habla Ingles, Trinidad & Tobago tabatin un aña negativo, pero menos cu na 2015 y 2016. Mehoracion ta depende di produccion di gas natural riba lama y ta mustra positivo pa 2018. Jamaica ta saliendo di e crisis tambe di añanan anterior y tabatin perspectiva positivo modera pa 2017, y pa continua den 2018.

Di e teritorionan di habla Hispano, ta solamente Republica Dominicana ta andando bon, cu un crecemento economico na 2017 cu por supera 5%, carga entre otro pa un turismo floreciente. Puerto Rico y Cuba no a conoce un aña bon; e ultimo aki no a conoce e mehoracion di su relacion economico cu Merca, despues di e cambio di gobierno na Washington, cu a detene hopi di e expectativanan crea pa e apertura cu gobierno di Obama. Cuba a sufri daño considerabel den su agricultura causa pa horcan Irma na september ultimo.

Perspectiva general 2018
Aña 2018 por trece crecemento economico modera pa mayoria di continente y area di Caribe, cu excepcion di Venezuela. Eleccion den varios pais, Brasil, Mexico, Colombia, por ehemplo, lo por limita espacio pa trece reforma fiscal cu por stimula economia mas ainda. Pa e islanan di Caribe dependiente di turismo, curso di economia di Estadonan Uni y Canada, y den cierto caso Europa, lo determina nan rumbo economico den e aña venidero. Tumando tur cos hunto, un panorama bastante positivo pa loke ta economia, pero cu e preocupacion cu violencia den e region, carga pa agresion relaciona cu narcotrafico, no ta parce di ta disminui.