Por bisa cu porfin a cay e decision definitivo cu Papiamento ta e idioma di instruccion di enseñanza primario, pa loke ta alfabetizacion den promer aña. E idioma aki ta forma parti di e realidad di como 80% di e hogarnan na Aruba. Esaki no ta implica cu e ta e unico idioma, banda di esaki Spaño ta añadi un presencia di 28%, Ingles 16% y Hulandes 13%, indicando e realidad den hopi famia di maneho di mas cu un idioma. Cifranan aki ta presenta den un rapport di e propio departamento di enseñanza di 2023, procedente di CBS Aruba.

E rapport menciona ta duna un amplio relato di e realidad diario na nos scolnan y e problema cu e dominio pober di Hulandes ta ocasiona pa un gran mayoria. Hopi importante den esaki ta tambe e conclusion cu e dominio insuficiente di e idioma di instruccion ta conduci na efecto fuerte den enseñanza secundario. Es mas, e cifranan recopila den e rapport mes ta mustra cu ‘keda sinta’ no tin solamente un efecto grandi riba e resultadonan di enseñanza primario, pero mas ainda den enseñanza secundario. Por constata cu pa varios trayecto manera Mavo, pero mas ainda e ultimo añanan di Havo y Vwo ta mustra cifra dos biaha mas halto cu enseñanza primario. Den porcentahe: mientras cu e cifra mas halto den primario ta 12.3% pa e promer aña y despues ta mustra porcentahe mas abao, tanto Havo como Vwo ta mustra algun cifra, no tur, di mas di 20%. Mavo ta mantene un posicion intermedio cu cifra entre 10 y 17%. Pa completa: EPI ta mantene cifra haltisimo di ripiti aña: tur aña ta riba 20%…

Nota: mester tuma na cuenta cu lo tin mas factor cu ta ocasiona e resultadonan malo den enseñanza secundario. Analiza esey ta tuma mas tempo y esfuerzo cu nos por haci aki. En todo caso por argumenta en berdad cu e inicio pober den enseñanza primario ta ocasiona caba cu mayoria di mucha ta sali di esaki cu un atraso grandi den dominio di Hulandes, cu hopi biaha solamente un fraccion di e vocabulario cu un mucha Hulandes lo tin den e mesun fase.

Kico tur esaki ta bisa nos anto? Cu e iniciativa pa usa Papiamento den alfabetizacion por resulta un bon instrumento pa cuminza un trayecto nobo, bao di e filosofia cu ‘keda ripiti mesun cos, cu Hulandes, lo keda duna nos e mesun resultado (negativo)’. Sin embargo, ta importante si pa percura cu tur cos ta cla pa cuminza. A atrae nos atencion cu un di e linguistanan mas experimenta cu nos tin a declara recientemente na un portal conoci, cu e preparacion di material ta bon, pero cu e preparacion di e maestronan no tabata suficiente. Tumando su opinion na serio nos por bisa cu tin seis luna ainda pa mehora loke falta, y no ta spera menos tampoco di esnan involucra, pasobra cuminza di manera mas solido posible ta importante. Pero, despues lo mester sigui. Mehoracion a largo plazo, y e resultadonan desconcertante di enseñanza avanza ta papia pa nan mes, ta depende altamente di loke ta sucede den e añanan despues. No a divulga practicamente nada ainda encuanto esaki y ta bira tempo pa e ministerio concerni duna comunidad un vista amplio di loke den e proximo decada lo mester bay tuma lugar. Esey no ta depende solamente di loke ta bay haci den enseñanza avanza mes pa mehora dominio di idioma – tur cuatro – sino tambe di loke ta bay haci den e añanan te cu fin di primario. Nos no ta papia aki solamente di con lo combina instruccion di diferente idioma, sino tambe en general si ta bay vigila prestacion di alumno aña tras aña. Mas di un decada pasa un comision di Dialogo Social, cu participacion di e sector di enseñanza mes, a yega na e conclusion cu constata den aña 6 cu tin alumno cu ‘nivel aña tres o cuatro’ na momento cu nan mester sigui pa enseñanza avanza, ta demasiado laat pa coregi cualkier cos.” Esey a resulta den un recomendacion pa un ‘toets’ na final di cada aña, y no warda ‘te ora e baca hoga’ despues di aña 6. Nos por imagina cu e plannan actual ta atende e problema aki, sino ta bira dificil tambe pa evalua e experimento cu ta cuminza e aña aki, pero nos no a tende ni lesa algo specifico riba e tereno aki, di vigilancia constante desde augustus proximo, pa tanto aña…

Por ta cu tin lector ta opina cu e punto di vista aki ta exagera, pero nos por bisa pakico nos ta toca e tema aki. Esey ta cu nos tin un cultura cu ta bon den inicia cos, pero mantene, evalua, coregi y sigui avanza, ‘not so much…’ Den esaki talvez sector di enseñanza ni sikiera ta e ehemplo mas grave den nos sistema di gobernacion, pero ta importantisimo cu den e caso aki logra e metanan formula. Esaki tambe pa un motibo cu ta toca henter comunidad: nos a presencia e discusion, debate y hasta conflicto durante sigur mey siglo tocante e papel di Papiamento den enseñanza. Awor ta e oportunidad, no pa bay sosega, sino pa haci tur cos pa e cos aki logra. Y den esey e cultura menciona di no mantene rumbo firme por resulta e peor enemigo. Pa por cumpli, Aruba mester inverti apropiadamente den tur loke enseñanza mester, pa percura pa hende local mihor prepara pa mantene nos economia y comunidad. Enseñanza no ta un meta riba su mes, e tin su proposito.

LJMADURO – 03-APR-2024