Recientemente tabatin varios incidente di agresion cu resultado fatal na nos isla. Inmediatamente a surgi varios pregunta kico realmente nos autoridadnan ta haciendo pa limita e probabilidad di e tipo di violencia aki, principalmente kico ta haci pa cambia e factornan cu supuestamente ta conduci na e tipo di incidente no deseable aki. Y casi den mesun rosea ta referi na e Plan di Crisis Social, cu ta actualmente den su tercer aña di implementacion. Envez di duna inmediatamente un opinion tocante esaki, ta parce nos mihor pa bolbe na origen di e problemanan den comunidad, cu ta duna e tera fertil pa existencia di e tipo di violencia y abuso aki.

Pa cuminza ta importante pa señala cu ta trata aki di procesonan social cu ta tuma tempo pa desaroya asina, y ta tuma mas tempo ainda pa coregi nan, unavez nan manifesta nan mes. Bisa na Papiamento simple: ‘cos ta daña liher, pero ta costa tempo pa drecha’. Esaki ta un realidad na tur parti di mundo, pero no por sirbi como excusa pa falta di diligencia di esnan cu mester interveni, al contrario: hustamente pasobra esakinan ta proceso di larga duracion, ta importante pa cuminza mas pronto posible. Nos no ta bay elabora mas riba e punto ey, si nos kier señala cu algun aña promer cu e incidentenan tragico na 2017, cu a duna empuhe na creacion di e Plan di Crisis, tabata existi un rapport alarmante di Asunto Social, riba cual no a bin un respuesta contundente ni eficaz. Aki caba por a papia di fayo institucional pasobra no a traha e rapport referi ey pornada, pero su destino tabata igual na esun di hopi otro rapport gubernamental na Aruba: no ta actua, sino cu ta purba ignora e problema pa mira si talvez por ‘arte de magia’ e ta desaparece.

En todo caso, y bolbiendo na e cambionan social y economico grandi cu a crea otro ambiente den cual nos famianan ta lanta nan yiunan; un di e factornan grandi ta e cambio den actividad economico dentro di e famianan mes, unda di e famia cu mama na cas y tata trahando, a bay pa e modelo unda ambos mayor ta traha, y tin ora mas cu un trabao tambe, pa por sustenta nan famia. Tambe gradualmente nos tin un parti hopi mas grandi di famia cu un solo mayor, mas tanto e mama. Nos ta boga pa e mamanan bolbe na limpia cas, laba paña y prepara cuminda? Absolutamente cu no, hasta si bo lo kier cambia e realidad ey, lo ta practicamente imposible pa haci esey. Sin embargo, no ta asina cu nos no por haci nada. E fenomeno di mayornan cu tin hopi menos tempo pa vigila y entrena nan yiunan no ta algo unico ni particular di Aruba. Nos ta comparti esey cu gran parti di mundo. Y na varios pais a tuma medida pa remedia, a largo plazo, e situacion aki. Un cos si, e esfuerzonan ey ta costa hopi placa, hopi mas cu e 18 miyon florin cu a dedica inicialmente na e Plan di Crisis. Pero e consideracion na practicamente tur pais ta cu e costonan social y economico, si no actua y laga tur cos core nan curso, ta hopi mas grandi ainda, di por ehemplo prison hubenil, reclassering, etc.. Ta p’esey cu no ta un opcion pa no actua, nos mester hacie y e ta bay hopi mas leu cu un plan di crisis.

Cu tur respet pa e plan di crisis actual, esaki ta contempla solamente e proyecto di fortificacion di e entidadnan cu ta traha riba tereno social, educativo y hudicial. No cu esaki no ta necesario, e bon coordinacion y comunicacion entre nan ta indispensable, y nos ta duda cu esey ta e caso actualmente, a scucha mas bien anuncio di plan, pero esaki no ta toca e cambio den e ambito mas general, cu lo por limita e probabilidad di e fenomeno di violencia y abuso den seno familiar. Pa logra esey ta necesario pa ataca e problema grandi , cu ta e reto pa limita entre otro e tempo durante dia cu un mucha ta pasa sin debido vigilancia y control, y cu actividad sano y educativo. Hopi pais a recuri caba na extende e orario escolar, cu tur e gastonan grandi cu esey ta trece cune. Pero manera bisa anteriormente: mihor e gastonan aki, cu sinta inutilmente y laga e cosnan malo aki cana nan caminda.

Y nos ta kere cu aki ta haci falta un discusion fundamental: no ta trata solamente di e eventual logronan di e Plan di Crisis, sino den kico mas lo bay sucede pa a lo largo tin menos caso cu a bay demasiado leu, terminando den man di e entidadnan aki pa purba remedia. Ta un lastima cu e crisis di Covid-19 a conduci na un debate inutil tocante educacion online, no pasobra e no ta bon, pero simplemente gran parti di Aruba no ta cla p’e, mientras nos no ta tende nada mas di e meta mas grandi di yuda famianan, extendiendo orario di scol pa percura cu nos hobennan por lanta den un ambiente di mas proteccion. Aki tin un eror gubernamental strategico, y niun hende no ta bisa nada?

LJMADURO 16-JAN-2021