E grato noticia e siman aki a bin di e anuncio di un plan nacional di prevencion multisectoral. Algo sumamente necesario y cu realmente lo mester a bin hopi tempo pasa caba. Pero en todo caso, por cuminsa awor.

E meta di realisa e plan nacional aki den e proximo 10 aña, te 2030 y esaki ta relaciona cu e proyecto mundial di Nacionnan Uni pa logra e 17 metanan di desaroyo sostenible, di cual bon salud y bienestar ta meta number tres.

E necesidad pa mehora nos situacion di salud ta papia pa su mes, tambe ta aparece den e cifranan presenta di sobrepeso y obesidad. Aunke tin cierto cifra di cual nos ta duda. Por ehemplo, cu 54% di nos poblacion ta participa na actividad deportivo o actividad relaciona. Cu tur respet, nos ta kere cu esey ta un porcentahe demasiado optimista. Nos no ta kere cu esey ta mas den direccion di 20%. Pero esey no ta cambia e caso, e ta implica solamente cu e tarea cu ta warda nos ta mas grandi ainda. Y cu mester di un proyecto conhunto pa logra esaki, ta mas cu obvio tambe, ya cu nos ta papia aki di un problema cu no ta solamente medico, sino tin diferente aspecto cu mester tene na cuenta. Y ta di spera cu awor, cu e proyecto aki, nos lo cuminsa mira accion coordina y integra.

Nos ta mira esaki por ehemplo den e caso di alimentacion, un di e aspectonan clave, banda di problema di alcohol y humamento. Nos a mira un iniciativa pa bin cu impuesto extra riba bebida cu sucu aden, bon intenciona, cu a lanta un ola di protesta. A saca e conclusion cu ta pone esey un banda cay anto, loke tampoco tabata e miho decision. Nos ta kere cu riba su mes e asina yama ‘sugartax’ lo por ta un bon medida, pero mester a haci esaki den un maneho integral unda ta contempla tur aspecto dañino y positivo di e dieta actual di nos poblacion. Anto e ora ta usa instrumento di impuesto pa stimula producto saludable bahando impuesto di importacion na cero pa nan, mientras ta descurasha productonan cu tin efecto dañino, di cual sucu ta un di nan. Esaki ta de paso un bon ehemplo con no mester atende e asuntonan aki, tumando accion riba tereno di salud djis pasobra caha di gobierno mester placa; esey no ta e metodo. Lo ta bon si for di e iniciativa actual aki bin un plan pa stimula producto saludable y cu tur ministerio for di nan responsabilidad ta apoya y fortifica esaki.

Pa keda na e tema di alimentacion saludable, manera den mayoria di pais e falta di fruta y berdura fresco den e dieta di principalmente e parti di poblacion cu e cartera mas plat, esaki ta un di puntonan importante pa atende. Pero den esaki tambe mester tene na cuenta cu custumber di alimentacion ta dificil pa cambia y ta tuma hopi aña. E 10 aña proponi lo por resulta insuficiente pa logra tur cos pero esey no ta cambia e meta. Y, manera semper, ta logico tambe pa dedica hopi atencion na mucha y hoben. Esey ta sigur un di e puntonan cardinal di cambio positivo. Pa logra esey no ta suficiente pa djis pasa na scol pa un ‘peptalk’ encuanto cuminda y bebida saludable. E ta rekeri envolve e scolnan na un manera hopi mas integral, y hasta nos ta tribi di bisa cu e scolnan lo mester ta e punto mas importante di re-educacion di nos poblacion. Pero pa haci esey, nos lo mester inverti hopi mas den un scol integra, unda extension di orario di scol te laat atardi, cu actividad sensato tanto den deporte como arte, ta un prioridad grandi. Y di mes e ora scol ta haya un papel hopi mas importante den alimentacion di nos muchanan, cu desayuno y lunch – saludable – na scol.

Nos ta tende hende ta grita caba cu ‘esey ta bay costa masha hopi placa mes’ y berdad ta cu e ta bay costa hopi. Pero ban djis para keto y pensa kico lo pasa si nos no tuma e tipo di iniciativa aki? Nos tin un calculo caba kico lo costa nos pa sigui riba e caminda aki? Supone cu un mucha di 10 aña tin diabetes caba, y cu e ta logra, cu hopi problema, yega na 50 aña. Esey ta 40 aña di gasto medico halto pa comunidad. Un persona cu ta cuida su alimentacion y ta biba saludable den ultimo fase di su bida tambe ta costa placa, nos tur mester muri di algo, pero e factura final ta hopi menos, y sikiera e ultimo persona aki a hiba un bida cu menos preocupacion di salud. Ademas, si nos no ta tuma accion, e situacion lo bira hopi mas grave cu e ta awor caba y lo costa hopi mas cu ta proyecta awor.

Por ultimo algo tocante produccion local di fruta y berdura. No mester splica niun hende e posibilidadnan localmente. Pero nos ta coriendo e riesgo atrobe cu no ta bay sucede tanto riba e tereno aki, pasobra tur atencion ta riba cultivo di cannabis, cu bo no por come… Aki tambe mester reconsidera nos metanan.