No tin duda cu 2021 lo ta den luz di mas reto economico pa Aruba, aunke cu ta premira un recuperacion den e ultimo mita di aña. Sinembargo, pa Presidente di College Aruba Financieel Toezicht, CAft esta Profesor dr. Raymond Gradus, e aña mas interesante pa observa ta 2022. Pasobra esey ta e aña cu a pesar di e recuperacion cu ta spera, toch mester tuma pasonan concreto y decisivo pa crea surplus presupuestario door di baha gasto publico pa asina cuminza reduci e debe externo enorme di Aruba.

Dr. Gradus den su combersacion cu Bon Dia Aruba a reitera di ta consciente cu presupuesto di Aruba pa 2021 lo tin un deficit. E pandemia di COVID-19 a crea un situacion economico cu ta haci dificil pa kere cu Aruba por logra e surplus di 1 porciento di Producto Bruto Nacional, esta e GDP, manera a palabra cu Hulanda den e protocol di 2018.

Pero a pesar di tur cos, economia di Aruba no a cay mes pisa cu Banco Central di Aruba a premira. Pa 2020 a spera un caida di 30 porciento y cifranan ta indica cu economia di Aruba a cay cu 25 porciento. Esaki ta danki cu tabatin un recuperacion turistico relativo den e ultimo kwartaal. “Mi ta convenci cu economia di Aruba lo por recupera hopi lihe unabes cu e programa di vacuna conclui. Pa e aña, sinembargo, lo tin un deficit. Si e deficit ta 900 miyon manera ta den e concepto di Presupuesto, esey ta otro cos.” Gradus a remarca cu CAft a haci su observacionnan riba e deficit aki. “Pero no tin duda, cu lo tin un deficit. Pero mi bista ta na 2022.”

Unda CAft y COHO ta topa

Un di e perspectivanan cu Aruba tin ta e reformanan cu e landspakket y e organo di Reforma y Desaroyo, COHO lo yuda cune. Y Aruba mester haci bon uso di e oportunidad aki.

Dr. Gradus ta enfatisa si cu CAft y e tarea di COHO ta separa. E trabao di CAft ta describi den e LAft y unabes e rijkswet ta cla, e ta bay ta dirigi pa e Rijkswet Aruba Financieel Toezicht, RAft. cu ta dirigi riba e maneho financiero di Aruba. Pero, lo tin puntonan di conexion cu COHO, si mira e landspakket pa Aruba. unabes cu tin proyectonan cu tin efecto pa presupuesto, lo tin envolvimento di CAft. “E punto ta cu djis aki cu riba cierto area di supervision financiero, tanto CAft y COHO lo tin su responsabilidad. Esakinan ta discusionnan cu ta canando.”

Pero si ta trata di reforma, manera esun di labor of di estado di derecho, esey ta responsabilidad di Aruba y COHO, dr. Gradus a splica.

E recuperacion real lo bin pues na 2022 y pa esey ta nifica cu mester wak di ki forma por yega mas lihe posibel na un surplus y esaki ta algo cu Secretario di Estado Raymond Knops tambe a indica. E importancia di un surplus ta pa cuminza baha e debe. Un debe nominal cu hasta prome cu e crisis di COVID-19 tabata hopi halto (y unicamente a bira hopi mas). “Un debe di 4004 miyon florin mester baha, y pa esey mester di e surplus. Y pa e motibo ey mes ta bin reforma cu COHO ta responsabel p’e.”

Modelo bieu no ta traha mas

Aruba no tin otro opcion cu no ta esun di tuma pasonan duro y concreto pa yega na reduccion di su debenan. E modelo cu a usa desde Status Aparte pa laga economia crece door di haci debe ya no ta posibel mas. Esey tabata un modelo iresponsabel. Aruba tin un economia chikito y habri, y haci prestamo pa Gobierno inverti pa yuda mehora e crecemento economico ta motibo pakico ta sinta awor cu asina hopi debe. “Ta paga 270 miyon florin na interes so, y ta sumanan enorme cu no por bay pa nada otro. Nan ta stroba inversion.”

Consecuentemente keda pospone medidanan duro no ta un opcion. Dr. Raymond Gradus a bisa Bon Dia Aruba cu e no ta politico, y cu su funcion ta pa duna conseho. Y su observacion ta cu pa loke ta e condicionnan pa e sosten di likides Aruba ta cumpli. Pero den caso cu no ta continua cu e pasonan aki despues cu e crisis di COVID-19 ta tras di lomba ta un asunto di politica na nivel di Reino. “ta palabracionnan hopi cla entre Hulanda y Aruba.”

Poco capacidad

Un di e problemanan cu Minister di Finanzas Xiomara Maduro ta señala den su reportahe di ehecucion ta cu falta suficiente capacidad pa cumpli cu e exigencianan di Hulanda pa un maneho y supervision financiero preciso. Raymond Gradus ta bisa cu den COHO tin un impulso financiero cu por yuda den amplia e capacidad pa Aruba. COHO lo tin un suma di 1 biyon florin pa e tres paisnan y un fraccion di e suma aki ta reserva pa capacidad. Pero e Presidente di CAft ta señala cu ta trata aki di capacidad temporal, necesario pa e reformanan.

“Ora ta trata di maneho financiero, e responsabilidad pa organisa un bon sistema ta di Aruba, y no mester wak direccion di Hulanda. Cu tur respet, si falta capacidad, e ora ta Gobierno lo mester percura pa ‘omscholing’ pa aumenta capacidad.”

E landspakket acorda cu Hulanda tin e diseño pa sector publico modernisa e mercado laboral, drecha e area di siguridad social. Pero ta ora si pa Aruba pone su mesun asunto na ordo. Aunke cu Gradus inicialmente no tabata esun cu a usa e palabra ‘excuus,’ e ta kere si cu Aruba ta usa argumentonan no valido pa un bon maneho financiero. “Cuentanan anual, presupuesto na ora no ta cuestion di falta di suficiente capacidad, sino di actitud y mentalidad. Falta di capacidad lo mi por considera como un excuus. Pero den cuadro di COHO tin posibilidad pa temporalmente yena cualkier buraco cu tin den e capacidad rekeri. Pues mi conseho na Aruba ta pa haci bon uso di e oportunidad aki.”