Nos ministro encarga cu Finanzas no ta contento cu e hecho cu e organo di supervision financiero CAft ta publica su conseho preliminar riba presupuesto ora cu esaki bay pa e mandatario, pero no a yega parlamento ainda. E ministro ta haya cu CAft mester tene su conseho confidencial pa duna e ministro un oportunidad di reacciona riba nan ponencianan, y publica despues, ora cu e propuesta bay parlamento. Aki e ministro ta referi probablemente na e forma di traha cu e otro consehero, cu ta Raad van Advies, cu ta mantene su conseho confidencial te ora e propuesta di ley (di presupuesto) bay Parlamento. Esaki ta duna gobierno, o den su caso, e ministro cu ta inicia e proyecto di ley, tempo pa consulta den confianza riba e conseho, pa despues manda esaki pa Parlamento.

Den e caso di CAft desde inicio ta publica e conseho preliminar riba presupuesto mientras ainda e proyecto di ley ta den proceso, esta den man di e otro consehero legal (y constitucional), Raad van Advies. E situacion cu e ministro ta critica ta cu, mientras e ta den tramite ainda cu esun consehero, e otro ya a ‘bay caya’ cu su conseho. Di e manera ey comunidad por a tuma nota di un vista parcial riba presupuesto, mientras mayoria di detaye no ta conoci y lo sali na cla ora e presupuesto bay parlamento pa tratamento y aprobacion.

E malestar cu e mandatario ta sinti cu e forma di opera aki ta comprensible, ya cu e no por tene henter e trayecto di consulta confidencial, pa den un ambiente mas tranquil por delibera cu ambos consehero. Di otro banda, nos ta supone cu e organo di supervision ta tuma su papel como organo transparente na serio, y ta publica. Di e manera ey ta sali den publicidad cierto punto controversial, unda por imagina cu e ministro no tin gana di mira esaki den medionan di comunicacion, unda e for di un posicion defensivo mester splica su posicion den e asunto. Ken tin razon den e discusion aki?

Nos a bay tira un vista riba e legislacion relevante, y a haya cu entre otro e ley di supervision (Laft; art. 10 inciso 2) ta bisa cu, si a duna conseho riba un ley di presupuesto, o cambio di esaki, e proyecto di ley ey ta bay Parlamento acompaña pa e conseho di CAft, unda den e memoria explicativo ta indica si y con a tene cuenta cu e conseho ey. Esaki ta indica cu e ministro tin un argumento pa tene e conseho confidencial te ora cu e presupuesto bay Staten.Pero, no tin nada explicitamente den e ley cu ta obliga e organo consehero pa no publica, promer cu a cana henter e proceso.

Pero awor nos ta enfoca un rato riba e custumber di Raad van Advies pa mantene nan conseho confidencial te ora e proceso den Parlamento termina. Esaki ta basa riba regla, o custumber estableci den comun acuerdo? Kico nos Constitucion ta bisa di esey? Pa straño cu e por zona, Constitucion ta hasta menciona conseho riba presupuesto como uno cu por laga un banda… Den e splicacion di articulo IV-1 e texto ta bisa: “Den e tercer inciso di e articulo aki ta habri e posibilidad cu den cierto caso no mester di scucha e Raad (van Advies; red.) No ta e intencion di haci amplio uso di e posibilidad aki, pero toch e por ta practico den cierto categoria di caso, por ehemplo den aprobacion y modificacion di presupuesto, pa haci uso di e posibilidad aki.”

Banda di e aspecto peculiar aki, no tin nada den Constitucion ni den ley encuanto Raad van Advies cu ta indica e confidencialidad di e proceso di conseho. Esey no ta un problema, pasobra nunca por pone tur cos den ley; bon custumber tin nan funcion. E problema actual ta cu na 2015 na un manera forza a hinca tarea di supervision di Reino den un ley local, y ta parce nos cu e organo di supervision, cu ta desea di comparti nan trabao mas tanto posible cu publico, esey nan a bisa desde inicio, ta puntra “waar staat het dan?”, cu nan no por publica.

Si e mandatario ta haya cu e organo di supervision mester mantene su mes na e reglanan di respet cu a acorda cu Raad van Advies, anto lo ta bon tambe pa cumpli cu reglanan di Constitucion, cu ta indica cu e presupuesto mester ta na Parlamento dia 1 di september. Awe ta 9 di maart di e siguiente aña… Y esaki no ta promer biaha cu nos gobierno ta laat; pa presupuesto 2020 e conseho di CAft ta data di 20 di december 2019, na momento cu e presupuesto mester tabata aproba caba… E mandatario tin un punto na su fabor, pero e mester ta na tempo cu su presupuesto. Nos por imagina cu su argumento lo haya mas apoyo, si e no tabata mas di seis luna atrasa, y Aruba den e crisis aki no ta haya sa casi nada di gobierno su maneho economico, salvo loke a sali den e conseho di CAft, cu a duna sikiera un poco orientacion, y a obliga e ministro pa conta algo tambe. Ambos tin razon, y no tin razon.