E reciente informe di IMF a resulta bastante faborable pa Aruba. Den rueda di prensa e siman aki nos Promer Ministro a trece e resultadonan aki dilanti. E opinion positivo di IMF naturalmente tabatin tur cos di haci cu e recuperacion rapido despues di e pandemia. Pero esey nos tur tabata sa tambe. E perspectivanan pa e aña den curso tambe ta mustra bon, pero aki caba ta cuminza e promer advertencianan, cu entre otro ta debi na e situacion internacional unda nos por spera sorpresa na cualkier momento. Di un banda tabatin bon noticia di Merca, unda e default riba debe di Merca lo a trece un desastre pa e pais mes, loke a keda evita cu e acuerdo entre Congreso y gobierno. A keda si ainda e posible efecto negativo di e situacion den economia di China, cu tambe por tin repercusion global. Y, manera e sucesonan di e siman aki na Ucrania ta mustra cu e calamidad causa pa e ruptura di e dam clave pa suministro di awa y electricidad, no por exclui un intensificacion di e guera, cu posible consecuencia pa nivel di prijs internacional di principalmente e productonan basico agricola di tanto Ucrania como Rusia.

Fuera di esey, e informe ta mustra riba e promer indicacionnan di un ‘retorno na normal’ di e cifranan di crecemento economico di Aruba, unda e cifranan considerable di crecimento di GDP di 2021 y 2022 ta bira un mero 2,3% (di GDP real), pa despues bolbe na 1,1% pa e siguiente añanan. Importante ta pa señala cu e crecimento modesto ey ta loke gobierno tabata anticipa caba den e proyeccion di e presupuesto multi-anual. Nada nobo, pero nada mihor tampoco. Y esey tin su consecuencia, sigur pa maneho gubernamental. Un simple calculacion: si bo GDP nominal ta crece cu 1%, cu un GDP di entre 6 pa 7 mil miyon florin, anto di e 60 pa 70 miyon extra ey gobierno por haya entre 20 pa 25%… Di e suma maximo ey di 15 miyon florin bo no por haci milagro. Ta pesey ta asina importante pa busca reduccion di gasto actual pa crea espacio pa desafio nobo, pa cual no tin presupuesto y pa cual no por fia. E reduccion di gasto ey mester tuma lugar den e categorianan di semper: gasto di personal, bienes & servicio, interes y subsidio.

Ta surgi awor e discusion cu gobierno mester baha gasto mas, pa crea espacio pa otro gasto, mientras gobierno ta defende su posicion argumentando cu den e presupuesto multi-anual ya ta tene e gastonan aki na mesun nivel. Cu e consecuencia cu e corelacion compara cu GDP ta baha. Por ehemplo, gasto fiho di personal, pa e simple crecimento di GDP, ta cuminza yega na e famoso 10% cu gobierno ta aspira como norma, apoya pa IMF. Sin embargo, esey ta suficiente anto? Segun nos, no. E problema ta cu goberna no ta un asunto di cifra so, banda di cantidad mester di calidad. Y un di e problemanan grandi di calidad cu gobierno mester resolve ta e exceso di personal cu educacion modera, mientras no tin recurso pa contrata e personal profesional na nivel halto cu ta indispensable pa mehora prestacion di e aparato riba un serie di tereno. Esaki ta e parti di e storia cu gobierno no gusta discuti, pero cu ta keda un reto importante. Ademas, por constata cu e esfuerzonan cu ta haci pa baha gasto, no ta logra o no ta logra na tempo. Ehemplo di esaki ta e gastonan di overtime cu, contrario na e intencion, aña pasa a bolbe aumenta. Tambe e sistema nobo di evaluacion y promocion, cu riba su mes ta bon, ta bay tuma tempo pa mustra resultado financiero, si e implementacion logra, di cual nos no ta convenci ainda. Por spera bastante contratiempo den su ehecucion, entre otro di caso den corte di empleado cu no ta acepta resultado di nan evaluacion.

IMF a trece dilanti tambe e preocupacion di e fondo di AOV, cu por keda bashi pa aña 2030. Esaki tambe ta tema cu no lo gana popularidad, ni cerca gobierno, ni publico. Di nan banda Hulanda a percura pa den e Landspakket acorda cu Aruba, ta aparece e opcion di hiba edad di pension na 66 aña, a menos cu gobierno di Aruba bin cu otro solucion viable. IMF den e informe nobo aki a sugeri un aumento di prima, o un reduccion di e nivel di pension compara cu salario cu ta paga prima, y ningun di dos ta zona atractivo. Pero, di tur manera, esaki ta un asunto cu nos no por laga benta un banda te 2030, manera e metanan di desaroyo sostenible cu ta sirbi te awor meramente pa haci show cu nan, sin contenido real. Den e caso concreto aki nos no por permiti un repiticion di loke a sucede den promer decada di e siglo aki, tempo cu gobierno a keda pospone accion, ‘kicking the can down the road’, te cu e fondo di AOV a keda bashi, anto bisando IMF cu “esey ta problema di e siguiente gobierno”.

Cu e tipo di desafio aki, ta dificil pa comprende cu gobierno ta pone enfasis riba intento pa enfrenta nan su so, sin supervision financiero Hulandes. Sin apoyo Hulandes, e rating mihor di Aruba cu IMF a menciona, ta desaparece di nochi pa mainta. Goberna no ta gaba progreso actual so, sino enfrenta e retonan mas a largo plazo tambe.