Luna di september ta conoci mundialmente como e luna di conscientisacion di prevencion di suicidio. Den un entrevista pa Bon Dia Aruba, psicologo y director di Servicio Psicologo Integra Aruba (SPIA), Dr. Jeffrey Feliciana, ta duna informacion ariba e topico di depresion y suicidio, y alabes ta recomenda iniciativanan cu por yuda conscientisa e comunidad di Aruba ariba e tema di salud mental.

Pensamentonan suicida, mescos cu condicionnan di salud mental, por afecta cualkier persona sin importa edad, sexo of background. Suicidio normalmente ta e resultado di un condicion di salud mental cu no a wordo trata. E pensamentonan suicida, aunke hopi biaha comun, no mester wordo considera normal y hopi biaha ta indicacion di algo mas grave.

Sr. Feliciana ta splica cu pa SPIA evaluacion di suicidio ta parti di cada screening cu nan ta haci. Si e ta un caso di depresion, trauma of di ansiedad, pa ki motibo cu e persona acudi na SPIA, e ta parti di e evaluacion. Pa Sr. Feliciana e ta comun di mira casonan di pensamentonan suicida den su pashentnan. “Actualmente mi tin mas o menos 60 pashent bou di mi cuido y mi por bisa cu probablemente 10 pa 15 di nan tin pensamentonan suicida regularmente”, el a bisa.

Manera menciona, pensamentonan suicida por afecta persona di cualkier edad. Sr. Feliciana ta sigui splica cu muchanan y hobennan, usualmente nan corteza prefrontal no ta completamente desaroya, e ta creciendo ainda y esaki ta nifica cu muchanan y hobennan tin mas riesgo pa desaroya pensamentonan suicida. “E corteza prefrontal ta parti di e cerebro cu ta controla rasonamento y logica. Ora cu nan ta sinti e emocionnan nobo mientras nan ta creciendo y nan horizontenan ta expandi, nan no ta custuma cu esey”, el a bisa. “Kiermen algo cu porta no ta super emocional pa un adulto, lo por ta hopi mas emocional pa un hoben, locual kiermen cu nan tin mas riesgo di desaroya pensamentonan suicida pa motibo di loke nos ta yama stabilidad emocional”.

E ta indica cu tin dos componente principal di depresion, uno ta e componente genetico y e otro ta e componente ambiental. Facilmente splica,; “Loke mi ta bisa mi pashentnan ta cu no ta loke ta pasa cu nan, ta con nan ta interpreta locual cu ta pasa cu nan. Si bo ta pasa door di algo negativo, door di algo doloroso cu bo ta desaroya un pensamento negativo di bo mes. Por ehempel si e persona pasa door di un separacion y nan ta sinti cu nan no tin balor of cu nan no merece amor, si e pensamento ey desaroya y keda den e mente di e persona pa hopi tempo, esey por transforma den depresion”.

Sr. Feliciana ta señala tambe cu no ta normal pa un persona tin pensamentonan suicida, pero si e persona ta pensando ariba suicidio, e ta un indicacion di cuanto dolor e persona ta aden cu e ta yega na e punto di considera suicidio como un salida. Loke ta causa pensamento suicida normalmente ta desesperacion, e sentimento cu nada lo cambia, cu nada lo mehora y esey, ripiti continuamente cu tempo, ta loke ta hiba na e pensamentonan suicida mas severo

“Si bo tin pensamentonan di suicidio of si bo ta pasando door di un depresion severo, tin un otro manera pa biba, tin manera pa sali di e depresion. Di mesun manera cu si bo tin un problema cu bo auto, por ta bo mes por cambia e azeta of un spark plug, pero si e motor tin un buraco of algo kibra, probablemente bo mester hib’e cerca un profesional. E mesun cos ta pasa cu bo mente, bo por drecha hopi cos ariba bo mes pero ora cierto cosnan bira mas grave, bo mester busca ayudo profesional. Esey no kiermen cu bo ta loco, e djis kiermen cu bo mester un segundo opinion”, el a agrega.

Na Aruba salud mental ainda por wordo mira como un tabu of no ta wordo considera como un problema di salud real. Sr. Feliciana ta conta cu SPIA ta ofrece tayer y charla rond di e isla pa diferente compania, scolnan, diferente iglesia, y cada biaha cu e haci un charla of tayer, un persona di publico ta aserk’e y puntra pa mas informacion of cosnan mas specifico tocante e sintomanan. “Nan ta sinti mas confortabel pa puntra pa ayudo ora cu bo informa nan of ora bo normalisa e topico”, el a bisa.

Un iniciativa cu el o desea ta pa wak otro psicologonan, otro organisacionnan drenta mas den comunidad, averigua kico e comunidad tin mester, averigua con nan por usa nan experticio pa proporciona training, organisa charlanan chikito ariba depresion y ansiedad. Ora hende pensa ariba salud mental semper ta asocia esey cu locura, pero hopi hende no ta na altura di kico en realidad salud mental kiermen.

“Loke mi lo desea ta pa mira e profesionalnan di salud mental drenta e comunidad, educa nan comunidad ariba e topico pa hendenan por cuminsa compronde kico depresion ta of kico ansiedad ta y wak e señalnan y asina por contact un profesional ariba e tema. E ta un manera mas sigur pa introduci nan na e conceptonan di enfermedad mental. Ta nos responsabilidad como dokter, como psicologonan, consehero, terapista pa duna nan e informacion corecto”, el a enfatisa.