Ta ora cu maneho di Gobierno ta dirigi na un bienestar mas amplio en bes di recuperacion economico so

Si no siña di e lesnan di e crisis di COVID-19 y si no tuma paso concreto pa amplia resiliencia propio, Aruba lo keda sumamente vulnerabel y lo paga caro pa autonomia. Esey ta opinion di Raad van Advies den su relato anual, den cual ta analisa entre otro e proposicion Rijkswet Aruba Financieel Toezicht, RAft.

Y Raad van Advies tin obhecion contra e proposicion di ley y a mustra esaki na dos ocasion caba na 2021, na momento cu a duna conseho riba e prome y di dos proyecto di proposicion. Pero mirando e embergadura di e ley aki, mescos cu tabata e caso di COHO, a dicidi pa resumi e obhecionnan riba e RAft den su relato anual.

E prome ta cu e balor di realidad y factibilidad di e normanan presupuestario proponi bao di circunstancianan actual, y e posibel risico pa e recuperacion pa recuperacion economico. Raad van Advies ta preocupa kico por ta e resultado si no aplica e normanan aki di forma stricto, sin un analisis di factibilidad pa e posibel consecuencianan. Esaki particularmente por tin efecto pa e posibilidad of no pa yega na prestamonan basa riba condicionnan aceptabel.

Ora di a evalua e normanan presupuestario a haci esaki cu e facilidadnan di prestamo proponi den mente. Aruba tin pagonan substancia di interes riba prestamo y hasta prestamonan existente pa haci den e siguiente añanan cu no por logra paga for di surplus di presupuesto (red. e prestamo di Hulanda a keda refinancia pa 18 luna). Segun e proposicion di RAft, Aruba lo haya aprobacion di Hulanda pa haci prestamo unicamente si esaki ta pa financia gastonan di capital y enfaticamente, no pa refinancia prestamonan cu Aruba a haci prome cu e ley aki. E refinanciamento di e prestamonan aki como tal lo mester sosode riba mercado di capital a cambio di tarifa di interes mas halto ainda, cu ta nifica cumplimento cu e normanan di presupuesto lo bira mas dificil ainda.

Aruba ta cuminza di un posicion mas debil

Raad van Advies a mustra cu e supervision financiero riba presupuesto di Aruba ta diferente cu esun riba Corsou y St. Maarten cu ta existi desde 2010. E dos paisnan aki por refinancia nan debe externo via Hulanda, cu un interes cu ta yega na 5 porciento (Corsou) y 3 porciento (St. Maarten) di e entrada di Gobierno. E peso di interes di Aruba ta na 23 porciento di entrada di Gobierno. Esakinan basa riba cifra di 2021.

Consecuentemente, Aruba tin un trabao mas grandi pa logra e normanan presupuestario compara cu Corsou y St. Maarten. E posicion for di cua Aruba ta cuminza, basa riba e palabracionnan di reforma, ta totalmente diferente y e peso mas grandi di interes a termino cortico lo duna Aruba menos oportunidad pa haci e inversionnan necesario segun e landspakket. Mas ainda limitacion di refinanciamento pa medio di participacion di estado Hulandes lo nifica retraso pa logra obhetivonan manera poni den e RAft y COHO, segun Raad van Advies. Con por hustifica esaki den tempo di crisis, ta locual Raad van Advies ta puntra, ya cu netamente e COHO ta dirigi pa reformanan efectivo y duradero.

Raad van Advies a insisti pa trece e problematica aki di nobo den e negociacionnan, ya cu no por subestima e efecto positivo di por haci uso di e capacidad di prestamo di Hulanda cu ta mara na interes abao. Di e forma aki lo por crea un punto di salida financiero mucho mas saludabel pa Aruba, mientras cu por logra e obhetivonan di COHO mas lihe ainda y asina ta fortifica e capacidad di carga pa e landspakket.

Perspectiva

Consecuentemente, Raad van Advies ta opina cu e palabracionnan politico pa hunto cu Reino yega na reforma no a keda elabora na forma completo, a pesar cu e obhetivo ta pa mehora bienestar di e pueblonan di Corsou, St. Maarten y Aruba.

Pero bienestar ta un termino mas amplio cu locual ta midi den contexto politico, cu ta usa e Producto Bruto Interno per capita. Raad van Advies no ta kere cu mester bolbe midi bienestar manera cu tabata haci’e prome cu e crisis di corona. E enfoke limita pa yega na e nivel di PBI prome cu 2020 ta laga hopi factor for di bista, pero tambe si e ta midi e obhetivo corecto. Pa tal motibo mes Raad van Advies ta kere den un termino di bienestar cu no ta unicamente mara na e PBI. Como tal mester siña di e crisis di corona pa no wak atras pero enfoca pa futuro y mira con berdad por mehora e bienestar y con recuperacion economico lo mustra.

“Bienestar mester haya un nificacion di uno amplio, cu ta defini como calidad di bida di awe y aki y e nivel con esaki lo tin efecto pa futuro generacion,” ta locual Raad van Advies a bisa. Y e forma di midi bienestar aki ta conecta cu e 17 obhetivonan di Desaroyo Sostenibel (SDG’s) di Nacionnan Uni. Cada uno di e 17 SDG’s ta conecta na otro di forma cu uno ta influencia e otro, y cu ta mustra cu desaroyo di bienestar mester ta busca den un balans entre durabilidad social, economico y ecologico. Como tal, mester bin un maneho integral y perspectiva a termino largo pa yega na bienestar amplio. Esaki ta nifica cu mester considera diferente aspecto di bienestar cu otro. Y si kier logra bienestar amplio, mester tin prioridad di maneho cu ta diferente cu djis uno cu ta enfoca riba recuperacion economico basa riba e PBI.

Traha conhunto

Segun Raad van Advies, e masterplan ‘Reposicionando nos Belanan’ tin puntonan en comun cu e obhetivonan di e landspakket. Pero, e reformanan lo ta bao encargo di COHO, ya cu Aruba (y Corsou y St. Maarten) no tin e capacidad suficiente pa implementa tur. Raad van Advies ta hasta mira cu mester inventarisa unda lo por haci uso di capacidad di otro, y pa implementa algun hasta na nivel regional. Ya caba esaki ta sosode na nivel di Corte Comun, Wardacosta y asina por yega na un institucion di TBS of un institucion hudicial pa hobennan na nivel regional, un Centraal Plan Bureau na nivel regional y mas afinacion riba e tereno di cuido medico specialisa y estudio superior. Tambe por busca na mecanismo di supervision comun pa entre otro e sector financiero, cuido di calidad di salud, siguridad di aviacion, y institucionnan penitenciario. Den e sentido aki, COHO por fungi como catalisador pa e reformanan aki cu tin hopi tempo ta warda riba nan.

Pero mirando e embergadura di reformanan, ta importante si pa crea claridad riba e presupuesto di COHO, con ta duna forma na e palabracionnan den e landspakket y cua pais ta responsabel pa cua parti. Mester bin un posicion proactivo di Gobierno, Parlamento y otro instancianan den e dialogo cu Hulanda, versus un actitud reactivo y di keda warda kico ta bin, mientras cu ta keda wanta duro na e idea di autonomia. Esey ta nifica un cambio di mentalidad cu no ta sosode di un dia pa otro, segun Raad van Advies. “Pero manera e poeta di Castilla Antonio Machado a bisa: ‘caminante no hay camino, se hace camino al andar.’”

Den e mesun forma aki Raad van Advies ta spera cu Gobierno, Parlamento y tur actor envolvi no solamente ta reconoce e retonan cu Aruba ta confronta, pero tambe lo haci uso di oportunidadnan pa drenta un caminda nobo pa enfrenta e retonan aki.