What’s in it pa sector priva?

Den nos Editorial di ayera nos a trata algun aspecto relaciona cu un posibel reforma fiscal y den ki direccion esaki por bay. Pero e asunto aki no ta compleho pornada, tin varios otro angulo pa observa. Un di nan ta cu ora ta reforma, es decir renoba y mehora, lo mester tin algo pa tur, o en todo caso mayoria di e interesadonan. E interesado central ta naturalmente gobierno, cu ta cuidadoso cu su entradanan fiscal y no ta desea di pone nan na riesgo cu un experimento fiscal cu no ta resulta den beneficio igual o miho na loke tin actualmente. E otro interesadonan ta e pagadonan di belasting, den cual nos por distingui e ciudadania en general, y sector priva, cu tambe ta pagado di belasting. Dentro di e pagadonan di belasting individual tambe nos por distingui diferente grupo, segun nivel di entrada, o distingui pa edad y posicion, manera pensionado, pero nos lo no bay den detaye den e edicion aki.

Referiendo na sector priva, ta importante dos asunto. Number un ta con transparente y facil/dificil impuesto riba negoshi ta pa administra. Na tur pais tur hende semper ta grita cu mester tene e sistema di impuesto mas simpel posibel, pa e empresario por sa cuanto e mester paga, y punto. Sin embargo, na hopi pais, y nos pais no ta excepcion den esey, e sistema ta leu di ta simpel, ni pa e empresario ni tampoco pa gobierno mes.

Un di e impuestonan mas importante pa empresanan cu tin personeria huridico ta e combinacion impuesto riba ganashi y impuesto riba dividendo. Aunke hopi pais ta maneha e sistema aki, na varios ocasion sa surgi grito pa aboli e parti di e dividendbelasting, pasobra esaki lo no ta faborabel pa atrae inversion, ni local, ni di exterior. Ningun empresa gusta cu prome bo ta paga winstbelasting (25%), anto ora bo kier duna ganashi na accionista, cu por bay uza esaki pa otro inversion o consumo, ata otro 10 o 15% ta bay na dividendbelasting.

A pesar cu na Aruba e impuesto aki no ta pone tanto placa den caha di gobierno, normalmente alrededor di Afl. 6 miyon pa aña, pa casualidad na 2017 como 10 miyon, te awe no a considera kita e impuesto aki for di caminda, sacrificando poco entrada, pero creando un clima mas atractivo pa sector priva. E ta haci bida di tur hende mas facil tambe, pasobra e compania cu ta paga dividendo na su accionista, no mester retene e impuesto mas pa entrega na gobierno. Pa e inversionista individual tambe e ta mas facil, pasobra e no mester atende e asunto mas cu servicio di impuesto pa loke ta su entrada personal. Y si e accionista ta un otro empresa, e entrada ey ta aparece riba su balance sheet, y ta paga winstbelasting riba esey, si tin ganashi. Ademas e servicio di impuesto no mester administra tur esaki, pa yega finalmente na un suma, den e caso di Aruba, cu ta hopi chikito compara cu loke e empresanan ta paga den e prome buelta na impuesto riba ganashi, cu aña pasa a yega na Afl. 198 miyon. Den pasado Aruba a yega di haya e conseho aki di parti di expertonan di Banco Mundial, pero nunca a haci algo cu ne.

Pero ultimamente na Hulanda si a pasa pa aboli e dividendbelasting, pa haci Hulanda mas atractivo pa inversionista. A surgi henter un debate, cu tabata tocante e perdida di entrada pa gobierno, pero no riba e consecuencianan positivo pa e accionista of e compania cu ta paga dividendo. Pues considera esaki.

Pero, kico por ta e bentahanan pa e ciudadano den tur e asunto aki? Cu nos por tin un sistema di impuesto directo mas minimal posibel. Cu cada impuesto directo, cu ta dirigi na bo persona, abo mester duna cuenta directamente. Si bo hinca pago di wegenbelasting den prijs di combustibel, bo no ta para den rij mas pa paga number. Si aboli impuesto riba traspaso di bienes, bo no mester paga un suma substancial mas riba e cas di bo mayornan cu a keda como herencia. Nos no ta kere cu gobierno lo bay asina leu pa sigui e ehemplo di Bahamas, unda a aboli e impuestonan directo mas importante, manera impuesto riba entrada personal y impuesto riba ganashi pa empresa. Ta existi loonbelasting, pero no como prefase di inkomstenbelasting, sino pa paga seguro social. Nan tin tarifa halto pa importacion di mercancia, y na 2015 a introduci un BTW modera di 7,5%. Ey ta unda gobierno ta haya su entrada principal.

Naturalmente, na final di dia, gobierno no kier perde placa cu un reforma fiscal, al contrario, si por aumenta esaki lo ta bunita, di nan banda mira anto. Tambe lo ta conveniente si por cobra y administra e sistema fiscal cu lo menos personal posibel, pero e ultimo argumento aki no ta haya apoyo den e practica di e ultimo decadanan. Loke ta keda e punto mas importante ta, cu nos no por keda cu e BBO/etc. pasobra e ta bay causa inflacion, sigur si den futuro diablo mester tenta cualkier gobierno pa aumenta e porcentahe mas ainda. Nos ta pendiente.