Proximo dos aña no tin introduccion di un BTW (Value Added Tax; VAT), segun nos ministro encarga cu cartera di Finanzas. El a splica pakico tambe: mester tempo pa prepara un ley asina importante, inclusive e dunamento di informacion na publico. Esey ta corecto, na nos opinion. Core introduci algo den pura, sigur si ta trata di algo cu ta bay toca tur ciudadano den tur transaccion cu nan lo haci desde fecha di vigencia di e ley di impuesto nobo, no ta algo cu mester ni considera. Sin embargo, di banda di Fondo Monetario Internacional (IMF) a mustra riba e urgencia pa introduci e ley aki mas pronto posible, mientras nos por supone cu nan tambe ta consciente di e necesidad pa haci tur cos na un manera corecto.

Esaki ta pone nos pa mas tempran na januari 2023 promer cu nos lo ta den e sistema nobo ey, si ta scoge pa esey. E formulacion den e ultimo Uitvoeringsagenda ta cu por scoge ainda pa un ABB manera e islanan BES tin, pero e documento ta menciona tambe cu lo haci e preparacionnan pa implementa un BTW, loke ta hiba nos na e conclusion cu esey lo ta e escogencia mas logico compara cu e alternativa di e ABB. Pa resumi en corto e diferencianan: E sistema ABB ta implica un cobranza grandi ‘na porta’ es decir na yegada di mercancia na Aruba, y ta cobra esaki hunto cu impuesto di importacion. Naturalmente esaki ta bay hunto cu eliminacion di e BBO y e importador ta pone e gasto (grandi) di e ABB den su prijs; gana nos no ta sali nunca, nos mester paga.

Un BTW ta un tax cu cada empresario mester cobra pa entrega di bienes y servicio, pero cu conoce un sistema di compensacion (‘verrekening’) di e BTW cu a paga na e empresa cu a entrega bienes y servicio na e empresa bendedor, y riba cada periodo di cobranza e empresa ta paga e diferencia entre loke a cobra na BTW, y loke a paga na e empresanan den e ‘schakel’ (link) anterior. Cu esaki ta evita e acumulacion di e porcentahe di BTW den cada link, loke ta evita efecto inflacionario acelera. Tin un motibo pakico casi henter mundo a pasa pa e sistema aki, paisnan grandi y chikito, mientras poco pais ta kedando cu e sistema di BBO por ehemplo, cu Aruba ta maneha te awe.

Tempo cu a introuci e BBO na Aruba, banda di e protestanan di banda politico, tabatin tambe e obhecionnan di diferente banda (empresarial) cu ya tabata mira e peligro di un BBO cu no lo a keda na e porcentahe abao cu cual a inicia. Na e nivel ey esey ta ok, pero kico ta pasa ‘si diablo mester tenta’ un mandatario pa keda pusha e porcentahe aki mas halto? E ora bo ta haya e efecto asina temible di inflacion causa pa e sistema mes. Nos tur a biba e proceso ey, ora cu e no a keda na 3% riba 3%, pero a pasa pa 6 riba 6%. Nos por imagina caba kico ta pasa si nos bay na un situacion di 9 riba 9%, cu lo ta catastrofal pa nos economia, y pa e cartera individual di nos tur. Ban supone cu nos no ta bay eynan.

Awor, back un rato na e conseho reciente di IMF, cu ta preocupa tambe pa gobierno haci dos cos: baha gasto y aumenta entrada. Algo cu lo no sorprende ningun hende, pero mirando e situacion cu nos pais ta aden, algo cu ta urgente y no por warda dos aña. Kico lo ta e respuesta anto di gobierno, cualkier cu t’ey despues di 25 di juni? Ta bay sigui e conseho di IMF di aumenta entrada, cu aumento di e actual impuesto(nan) principalmente e BBO, en todo caso tanten no tin introduccion di un BTW, cu e consecuencia inflacionario cu nos a caba di describi? Nos lo tin gana di bay den debate cu tur partido politico riba e punto aki.

A keda e punto di baha gasto. Esaki ta esun cu ta parce di ta haci mas dolor pa e partidonan politico cu ta aspira yega na goberna despues di e proximo eleccion. Nos sa cu nan tur ta keto riba e punto aki, pero ta un di e asuntonan bastante bon defini den e acuerdo cu Hulanda, unda ta indispensable tuma cierto paso pa logra baha gasto. Actual gobierno demisionario cu a elabora e presupuesto 2021, ta mantene gasto na mesun nivel den proximo añanan. Pues nada di aumento di salario pa ningun hende, a menos cu… baha e cantidad di personal… En todo caso, nos lo desea cu e partidonan cuminza defini pa nan mes y pa nos, ki rumbo nan ta tuma den e tema aki. Nos ta comprende cu campaña ta temporada di promesa, falso o real, pero Aruba tin un ‘draaiboek’ poni su dilanti, di fabricacion Hulandes, cu ta requeri cu mester duna claridad unda nan ta bay sigui e guion aki, y unda no. E escogencia di e sistema di impuesto indirecto ta un pieza clave den campaña, pero mas ainda den bida real despues, pa cuminza cu e rumbo pa 2021 – 2023.