Porfin nos a cuminza haya hende cu ta yama cos na nan nomber, den e debate tocante e actual escasez laboral cu ta afecta henter nos economia. Director di Camara di Comercio den un recien rueda di prensa a referi na e problematica aki, entre otro e fenomeno di enbehecimento rapido di nos poblacion, afecta tambe pa e tasa di nacimento cu a cay dramaticamente den un periodo hopi cortico. Aruba ta un di e casonan mas exitoso di ‘famia planea’ rond mundo unda den poco tempo nos a bandona completamente e modelo di famia cu mas di dos yiu. Loke no a menciona ta cu nos no a para eynan, sino cu actualmente nos tin un tasa di nacimento cu a cay bao di e nivel di cantidad di fayecimento, ambos alrededor di 900 pa aña. Si esaki continua, nos lo tin un presion mas grandi ainda pa importacion di labor, independiente di e grupo grandi di persona di edad cu ta bay cu pension y, importante, ta opta pa no traha mas. Nos ta bisa esaki pasobra hasta den paisnan hopi mas prospero cu esun di nos ta mira e fenomeno di persona di edad cu ta traha, mas tanto part time. Aki no ta ni papia di esey.

Pero ban bolbe un rato na unda tur esaki a cuminza. Loke nos ta debati awe, no ta pasobra awor a descubri esaki. Na momento cu na final di decada di añanan 1980 a tuma e decisionnan clave pa hiba Aruba na e nivel di turismo actual, ya tabata visto cu lo tabata necesario e importacion masivo di trahador di exterior, pasobra e tempo ey caba Aruba no tabatin suficiente trahador. Nos sa cu tin hende cu ta keda teima tocante e Arubiano sin trabao, pasobra cierto grado di desempleo semper lo t’ey y e ta minimo awor. Tin hende desemplea pero nan no ta desea e trabao disponible o no ta adecua pa e trabao specifico ey. Esaki a haci cu desde e tempo menciona, mas di 30 aña pasa, nos tabatin mester di un grupo sustancial di trahador di exterior, cu a bin, a keda y pa un parti considerable awe ta ciudadano di nos pais. Hasta cu despues di e 30 aña ey hopi di nan ta pertenece na e grupo di pensionado cu awor mester reemplaza.

Den tur esey, nos no a ni papia ainda di e mas reciente crecemento den turismo, cu un aumento considerable di acomodacion turistico den casi tur categoria, cu actualmente ta causando un necesidad hopi mas grandi ainda di importa labor pa satisface e demanda cu ta afectando practicamente tur sector economico. Ningun hende mester mustra sorpresa o indignacion, berdadero o fingi, pasobra nos ta den e situacion actual, pa decision descabeya di gobierno(nan), durante mas di trinta aña caba…

Sin embargo, e asunto cu ta haci tur esaki mas grave ainda ta e respuesta mancaron cu gobernacion a duna na esaki durante henter e periodo ey. Nunca den tur e tempo ey tabatin un maneho agil y transparente, aunke tabatin esfuerzo di empleadonan publico individual. E maneho mal pensa y ehecuta ey a contribui y stimula corupcion den un di e tramitenan mas vulnerable di henter gobernacion. No bin bisa cu no ta berdad, pasobra no ta pornada nos tin un ministro responsable pa corupcion cera pa varios aña, y otro cu inexplicabemente no a ser huzga pa esaki, solamente pa bende tereno publico. Otro a perde puesto pa corupcion riba insistencia di Hulanda y varios director mester a bay pa via di corupcion na e departamentonan concerni. Nos ta na 2024 y ainda ta imposible pa mira un maneho agil, consecuente y transparente.

Pakico no tin mehoracion?

Si pa tanto aña escasez laboral ta un hecho innegable, pakico gobernacion no ta haci un mihor trabao di acepta y tramita entrada di stranhero? Mas di trinta aña di contempla e maneho mancaron di varios gabinete mester hiba nos na e conclusion cu aki tambe principio di bon gobernacion no ta cuadra cu e afan di politico di mantene un control directo riba e proceso, den varios caso pa facilita probecho personal. Nos tin hopi aña ta observa e fenomeno cu cada ronda di asina yama ‘mehoracion’ ta bin cu mas exigencia, aumentando e presion riba e empresario pa ‘regla e cos di otro manera’…

Riba tur esaki ta bin e decision descabeya di e actual gabinete di pone tanto e aspecto laboral como e permiso di residencia, cu mester pertenece na cartera di husticia, bao di e ministro encarga cu labor. Nos tin dos aña y pico di e maneho nobo aki y nos a haya siquiera un señal di mehoracion bao di e mando nobo aki? Fuera di e conflicto cu e directora di Dimas, te den corte unda e ministro cada vez a perde, nos no a mira nada cu remotamente ta parce mehoracion.

Kico tur esaki lo significa pa e empresario cu kier mira un salida? Cu e mester yuda su mes. E sugerencia pa mas training na localnan no tin sentido pasobra practicamente no tin oferta local pa ningun trabao. Si mester training lo ta pa e empleado cu mester drenta e pais ainda, y esey ta core pa cuenta di cada empresario mes… Ley laboral cu mester cambia pa haci retiro mas facil? Ban haci un encuesta, o investigacion, cuanto hende local tin un contrato laboral fiho ainda. O, caso contrario, nos ta keda hunga ‘caco scondi’? ‘No hay cama pa tanta gente’? No, pero trabao si tin, demasiado…