Sociaal Crisis Plan, SCP, a lanta despues cu comunidad di Aruba a haya e shock cu e morto di dos chikito, pero despues di dos aña, awor ta dos menor ta cera pasobra nan a mata hende. Ta actonan cu ta indicativo di un sociedad cu ta experenciando crisis social na nivel halto.

Por e evita e morto di e chikitinnan y kizas evita cu e dos hobennan a comete un acto asina dramatico? Director di Departamento pa Asuntonan Social, Glenda Hernandez ta kere cu sin un bista general kico ta pasa cu hobennan, lo no por evita cu nan por tuma pasonan robes.

Den e edicion di ayera, Bon Dia Aruba a ilustra e resumen di situacion social cu a topa cune na 2017.

Un biaha mas, Hernandez ta reitera cu e retraso riba tereno social ta hopi grandi y mester duna algo pa haya algo bek. E poblacion a redobla den 30 aña, pero contrario na redoblacion di e poblacion, en bes di hinca placa den programanan social, a netamente corta den presupuesto. Consecuentemente, pa hopi aña, e trabao tabata bira un reto mas grandi. “M’a haya directornan hopi bati, cu a puntra mi ora cu mi a tuma e trabao como Director si ‘abo ta e loco?’ Nan tabatin nan plannan traha y a djis pasa mi nan y nan mes no tabata kere mas cu por a realisa esakinan. Nos tabatin Directornan riba tereno social no tabata kere mas, pasobra semper tabata corta den nan presupuesto y no tabata haya oido di politico. Y ora tabata pidi pa traha hunto, nan tabata confronta cu otro instancia ta nenga, pa asina evita cu mester asumi e responsabilidad pasobra no tin e personal adecuado.” Esey ta e ambiente cu Glenda Hernandez a haya su mes den dje.

Dificil awor pa sa kico ta pasa memey di famia

Consecuentemente, dificil por a actua na manera preventivo, por ehempel den caso di e dos hobennan cu awor ta deteni riba sospecho di a mata. “E dos hobennan aki no tabata den e registro di Asuntonan Social mes como menor cu ta core risico. No por bisa kico tabata motibo cu nan por a bay asina leu pa kita bida di otro. No ta cuestion cu por bay bati riba porta di tur famia y puntra kico ta sucediendo den nan seno. Pa e sector social, awor ta cuestion di warda Ministerio Publico haci su trabao y determina kico a sucede pa asina sa di con dos hoben por a yega asina leu pa mata. Esey ta e frustracion di nos sector. No tin motibo ni consecuencia directo.”

Sin cambio di leynan y un compromiso di tur partner y sosten di Gobierno, no por sin mas haya sa kico ta pasa na cas di famianan of haya un idea cua ta bay ta e consecuencia di desaroyonan den un famia cu risico por ehempel. No por bisa di antemano cu un mucha cu ta lanta den un famia di risico ta bira un delincuente of no. “Loke si nos por bisa ta cu e probabilidad cu algo por pasa ta grandi. Of si nos bisa, cu un conducta a tuma luga, y a drenta nos registracion, y e famia ta ‘high risk,’ nos por y ta tene nan den bista. Pero ami no por bay den un cas sin mas, pa drenta analisa un famia pa determina si nan tin risico of no. Ningun instancia, ningun Gobierno por drenta privacidad di un famia pa purba maneha risico. P’esey mester tin maneho na otro nivel.”

Con e comunidad di Aruba ta hinca den otro

E estudio piloto Youth Monitor cu dr. Paula Kibbelaar entre otro a ehecuta, a mustra caba cu scolnan ta confronta diferente forma di educa y disciplina memey di e gruponan migrante na Aruba. E dato aki ta similar na e conclusion di un analisis social haci na 2017, cu ta bisa cu e desaroyo economico di Aruba basa riba turismo a fomenta un inmigracion grandi, unda particularmente tabata laga hende drenta pa haci trabaonan cu ta paga poco. “Y no a ‘screen’ e hendenan pa nan custumbernan,” drs. Hernandez a bisa. “Te dia di awe, no sa kico ta e antecedentenan di esnan cu ta laga drenta Aruba. Por ehempel, tin pais den region unda ta normal pa bisiñanan resolve nan problema cu violencia.”

Sue Ann Ras, cu ta coordina SCP di parti di Ministerio pa Asuntonan Social, di su banda a bisa cu e evolucion di industrialismo tempo di LAGO pa turismo despues a trece un shock den e sistema social di Aruba, unda mamanan tambe mester a bay traha oranan largo, unda a laga muchanan keda pa nan cuenta.

Interdependencia politico y famianan marginalisa

Hernandez a bisa cu den su concepto, locual a impacta grandemente ta cu a laga un grupo grandi for di areanan limita drenta, cu ta Colombia, Republica Dominicana. “Nos no ta stima migrante. Nos a usa y abusa di migrante. Pakico? Pasobra e sector hotelero mester di labor barata. Arubiano no a acepta ‘cheap labor,’ y a drenta otro sector di economia cu tampoco ta paga mucho.”

Pero, di otro banda, Gobiernonan tampoco a tene cuenta cu e realidad nobo aki, y no a percura pa baha e presion riba tur e famianan aki cu mester a haci hopi cu e tiki placa cu nan tin. Aruba no a inverti den un transporte publico eficiente cu por a kita e necesidad pa hende cumpra auto, of a tuma otro paso pa haci bida mas pagabel. E interes comercial tabatin preferencia.

“Banconan a mira oportunidad pa pusha prestamo sin tene cuenta cu e impacto social, y ningun momento Gobiernonan a yuda comunidad pa sostene su mes, y Aruba a bira dependiente pa tur cos, incluso labor di afo. Consecuentemente presion riba famia a bira grandi, mientras cu mayoria ta biba riba sueldo minimo.” Segun e Director di Asuntonan Social, e discrepancia den e mentalidad, pa por ehempel aumenta entrada publico, door di hisa tarifa di importacion y e necesidad di mayoria famia ta crea tension na cas, cu consecuencianan funesto. “No tin poder di compra,” Hernandez a bisa. “Y un hende cu ta den necesidad facilmente ta depende di e politico cu por dun’e un cachi cachi.” Y asina a nace e interdependencia entre e politico y e famia cu problema social.

Sociaal Crisis Plan no ta e formula pa solucion

E enfoke di Sociaal Crisis Plan no ta pa soluciona tur problema na Aruba. No ta bay traha riba e aspecto economico. E meta di SCP ta pa eleva e nivel di seguridad di e mucha y e hoben di Aruba mas grandi, Hernandez a splica.

“Nos a bin cu ‘Aruba Kier Traha’ cu ta un programa pa yuda esnan cu a keda sin trabao den e pandemia aki. E ta un curso pa yuda nan bolbe subi riba mercado laboral, cu nos guia. E responsabilidad pa busca trabao e ora ta den man di esun cu ta busca trabao. Y no cerca nos.” Pero ainda no a haya luz berde pa lansa e programa aki, cu entre otro lo por yuda cu e sector primario por cuminza produci mas cuminda na Aruba, cu ta baha e presion di importa.

Sue Ann Ras ta agrega cu ehempel clave ta e mercado di webo cu poco poco a cuminza haya mas participacion local. Si Gobierno duna incentiva, Aruba lo por elimina dependencia di importacion di webo relativamente lihe y permiti localnan mes ta productivo den e area aki. Tin e interes, pero falta e sosten di Gobierno y di comunidad pa sostene actividadnan comercial local.

Codigo di proteccion no ta prevencion

Pa loke ta proteccion di mucha y hoben, a desaroya e codigo di proteccion. Pero esaki no ta preventivo. E ta pa percura cu tur instancia sa cua ta nan responsabilidad ora cu tin señal cu un mucha por ta den peliger. “E Codigo no ta preventivo. Ainda mester yega na e esey,” Hernandez a bisa Bon Dia Aruba.

Sue Ann Ras a splica cu e manera di traha preventivo ta pa medio di sigui e famianan for di momento cu e mucha nace, cu tin nan historia. Aspecto di kinderopvang como tal ta crucial, unda por keda cu esnan den e grupo risico na bista. Por ehempel, mamanan hoben. E liña aki ta determina pa un cooperacion entre hospital, Wit Gele Kruis, kende nan ya caba tin bista cua ta e babynan cu ta nace memey di famianan cu ta confronta risico. Sinembargo te cu awor, e informacion no ta yega na scol, Departamento pa Asuntonan Social.

Como tal, un producto di SCP ta creacion di un departamento specifico cu ta bay haya e datonan aki y por sigui e desaroyo di e mucha, unda por cuminza monitor e mucha for di ora cu e cuminza crèche. Di e manera aki ta traha preventivo. Sue Ann Ras no ta kere cu e leynan di privacidad actual ta stroba pa haya un bista specifico riba tur mucha, particularmente esnan cu ta bin di situacionnan di risico pa asina sigura nan bienestar. E sistema di registracion ta un di e consehonan di UNICEF cu ta guia e team di SCP, Glenda Hernandez a agrega.

Responsabilisacion di tur instancia

Di otro banda, e Codigo di Proteccion ta algo specifico di Aruba tambe, unda tur instancia envolvi, cu ta 48 en total, for di Voogdijraad te Polis ta haya autoridad, pero mas importante, e responsabilidad pa actua ora cu mester proteha un mucha.

“Nos a cuminza for di september, unda 48 partner di e SCP lo traha hunto pa pone e programa aki den otro. Nos tin cuater sector cu ta trahando, unda ta bay traha un lista di diferente code, pa señala den cua bario cua famia, cua mucha ta lantando. Y unabes cu scol duna un señal cu un mucha no ta bayendo bon, sea tin indicacion di abuso fisico of otro, instancianan por drenta den accion mesora,” Hernandez a splica. Por ehempel, si Voogdijraad mester a keda encarga pa haci un bishita na e famia, henter e cadena lo percura cu berdad e instancia a haci su trabao. Den otro palabra, ta bin control riba e funcionamento di e instancia (nan) encarga pa proteccion di mucha. “E ora ey nos por bisa, cu tal organisacion a actua bon of no. Esaki ta responsabilisacion. No ta cuestion di bula nek di ningun hende, sino pa pone tur hende para skerpi.”

Un otro conseho ta pa yuda mayornan den educa nan yiunan y pa tal motibo a lanta e Centro pa Hoben y Famia hunto cu otro partner, bao coordinacion di Yvonne Bermudez. E centro aki a desaroya un programa pa yuda famianan haya e habilidad pa fortifica nan habilidad pa lanta mucha.

Bon Dia Aruba lo amplia riba mas aspecto aki den e serie di articulo riba e trabao pero tambe responsabilidad di SCP.

Potret di archivo.