CBS y DNM defensivo pa miedo di represaya

“Tabatin momento cu mi a yama mi mama ta yora,” ta locual studiante Frances, Laura Mathieu a bisa Bon Dia Aruba. No pasobra e tabata haya falta di cas, sino pasobra e situacion di dump na Parkietenbos ta impresionante, depresivo… pero mas ainda, e resistencia di algun departamento na Aruba ta haci casi imposibel pa por haci un investigacion amplio di e impacto di dump riba calidad di bida.

Laura Mathieu a bin Aruba pa e programa di intercambio cu University College Utrecht y Universidad di Aruba, unda el tuma Parkietenbos y e efectonan experiencia riba salud, sociedad y medio ambiente, como tema di investigacion. Su enfoke tabata basa riba Antropologia Politico.

Nunca el a kere cu e tema aki lo a impact’e asina hopi. “E tabata hopi emocional, pasobra e dump ta mas cu un problema di desperdicio, e ta un problema compleho, for di desconfianza, salud te na impotencia,” Laura Mathieu a bisa Bon Dia Aruba.

Den su tesis, Mathieu a duna un ilustracion kico ta mira ora cu turistanan ta yega Aruba, nan ta spera di mira awanan cla y turquesa y santo geel perfecto. Pero mientrastanto tin tonelada di sushi ta basha den lama, net banda di aeropuerto. Un mundo domina pa consumo ta produci hopi desperdicio y riba un isla chikito e ta bira mas bisto, particularmente uno cu ta totalmente dependiente di turismo y ta hopi habita. Truck, facilidadnan di tratamento di awa sushi y otro desperdicio peligroso ta crea un disturbio continuo pa e medio ambiente local, afectando e comunidadnan y causando daño na ecosistemanan terestre y marino. Dump ta continuamente na candela y asina cu biento cambia di direccion, humanan toxico ta afecta habitantenan cu ta biba cerca. Gobierno a priminti pa atende cu Parkietenbos, pero a keda sin cumpli cu e promesanan y a tuma masha poco accion efectivo pa soluciona asunto persistente aki.

Otro punto yamativo ta con poco investigacion Aruba a laga haci riba e impacto di e dump. Un habitante di e area a bisa Laura cu “sin dato nos no por presiona Gobierno pa haci algo. Sin dato ta mustra cu e asunto no tin urgencia”.

Door di explora e aspecto poco analisa aki a permiti un comprondemento mas holistico di e impacto di dump y por crea conscientisacion riba e relacionnan di poder den e sector di maneho di desperdicio. Y mirando cu ta e comunidad en general ta carga e consecuencianan y deterioro ambiental, e ta crucial cu comunidad mester participa den iniciativanan di desaroyo, Laura a mustra, basando su mes riba conclusion di un estudio di UNEP, 1972. “Hasta investigacion cualitativo ta duna informacion mas cla riba e vulnerabilidadnan, efecto y capacidad di adapta di comunidad, di forma cu ta haya miho conocemento riba e fayo y limitacionnan y e potencial pa fortifica barionan marginalisa. Miho compronde di e impacto di dump, mas ta fortifica un sentido di comunidad y participacion.”

Laura a bay cas pa cas pa papia cu mas hopi hende cu ta biba rond di e dump, pero tambe cu esnan encarga cu maneho, ehecutivonan publico y NGO’s. Y locual el a saca afo ta inhusticia ambiental cu ta sucede cerca esnan cu ta biba den bisindario di dump di Parkietenbos y con (no) ta responde na e crisis.

Pero ademas su estudio a enfoca riba explora e inhusticianan aki pa medio di un lens politico y historico y contextualisa nan denter di e comunidad di Aruba.

Politiconan y nan promesanan

Hendenan tabata sorprendi ora cu Laura a bati na porta pa papia di dump. Algun a bisa cu e tabata pa prome biaha cu a bin puntra nan directo con nan ta sinti cu e situacion di dump di Parkietenbos. “Nan a bisa mi cu hopi politico ta bisa durante campaña cu nan a papia cu habitantenan di Parkietenbos, pero cu nan mes nunca a wak ningun.”

Locual tabata interesante si ta cu no tur hende cu a papia cune tabata interesa den e discusion. Es mas, tabatin un ciudadano cu ta biba hopi cerca a bisa cu dump no ta preocup’e, ni su efecto pa salud. Otronan cu ta mas cerca di Ecotech ta mas disgusta cu e procesamento di sushi na e area ey, cu e dump mes. “Nan ta keha di musca y holo.”

Pero tur esnan cu ta biba mas na altura di Bucutiweg si a expresa hopi disgusto y preocupacion pa e dump. “Y e motibo ta e biento. Pasobra biento ta bira di tal forma cu ta hiba e huma riba e casnan eybanda. Y nan tur ta bisa e mesun cos, esta cu nan tin problema di salud, for di asma te otro keho. Mi a papia cu un docente cu ta biba na Bucutiweg, y el a conta mi cu e tin mucha di tur parti di Aruba den su klas, pero a ripara cu e tin muchanan cu tur ora ta malo na mesun momento. Y ora cu el a wak e file di e muchanan, a resulta cu nan tambe ta di e bario. Y tur tin e mesun sintoma, malo na mesun momento.”

Pa Laura esaki no ta un coincidencia y como tal kier a mustra un corelacion entre e muchanan aki cu ta bira malo y dump, y si tin un cantidad mas halto di hende cu ta bira malo, compara cu otronan cu ta biba otro caminda. “Mi no a logra haci un encuesta, cu ta un investigacion mas grandi cu ta rekeri hopi esfuerso. Pero locual tambe e habitantenan a bisa mi, ta cu a priminti nan cu un investigacion asina lo a sucede como tres aña pasa, pero cu nada a tuma lugar.”

CBS y e sentimento di rabia

Laura a dicidi pa yama Bureau Central di Estadistica cu ta e instancia cu ta acumula datonan pa diferente departamento di Aruba. “Mi a yama nan, pero nan na bisa cu nan no ta permiti pa haci investigacion rond di dump na Parkietenbos, pasobra ‘e ta mucho politico.’ Y nan a bisa mi cu mi por cita esaki,” Laura a bisa Bon Dia Aruba. “Nan a bisa nos cu si algo mester sali afo di un estudio asina, un partido politico por haci mal uso di e datonan pa bay contra e otro.”

Esey tabata un di e momentonan cu Laura a rabia masha hopi mes. Pasobra e tabata sa kico e habitantenan a bis’e pa despues tende di un instancia publico cu no mag haci investigacion pa motibonan politico. “Tin asina hopi contradiccion den e mesun barionan, pasobra no tin data. Pues, e comunidad no por uni pa atende cu e problema di forma adecuado pasobra nan no tin ningun data. Y mi ta kere cu esey ta un violacion di derecho humano y ta obviamente un inhusticia ambiental, ora cu no tin acceso na bo propio salud.”

E dia cu el a yora sinembargo tabata despues di a haci entrevista na Direccion Naturalesa y Medioambiente pa mas cu dos ora y mey, y el a sinti cu e actitud tabata defensivo. E forma con a responde na su preguntanan a pone sinti comosifuera el a haci algo robes y mester a yama su Mama na Francia, ya cu e Director di DNM a acus’e di a haci pregunta sin compronde den cua posicion e como empleado publico ta hinca aden.

Por ehempel, Laura a haci pregunta si DNM ta haci investigacion riba e calidad di awa rond di dump, of si ta midi e calidad di aire, no solamente banda di incinerador, pero riba henter e landfill y si e departamento investigativo di DNM ta continuamente activo. E contesta cu el a ricibi di e Director tabata “kico bo ta kere pa haci e tipo di preguntanan aki?”
“E reaccion aki a laga mi hopi afecta. Pero e dia siguiente mi a entrevista un ex-politico cu a bisa cu locual mi mester compronde ta cu Directornan di departamentonan publico no ta haya espacio pa trece nan punto di bista dilanti, ni si e ta basa riba data, pasobra nan ta core riesgo cu nan ta perde nan trabao.”

Bon Dia Aruba lo amplia riba e investigacion titula ‘Breathing Unevenly: Community Response to Environmental Injustice, a case study of Aruba’s Landfill and Parkietenbos community’ den nos siguiente edicion.