“Mi sa cu turismo ta importante pa economia, pero mester tene cuenta cu bo recursonan natural tambe haya prioridad. Pasobra si no esakinan ta bay perdi.” Pa por tin miho bista riba e salud di coral, studiante Annemieke Drost di Hulanda ta poderando ciudadanonan pa participa den midimento cientifico di salud di coral na Aruba.

 E studiante di University College Utrecht (UCU), kende ta preparando su tesis riba e isla en colaboracion cu Universidad di Aruba, a propone pa traha hunto cu comunidad. Di e manera aki e ta spera pa haya sa cua ta e situacion cu coralnan ta den dje, mirando cu desde añanan 80 no tin data riba nan estado di salud. “Coralnan na Aruba ta den hopi mal estado, pero niun hende sa con malo e situacion ta pasobra no a haci estudionan den basta tempo.”

E metodologia cu sra. Drost ta aplicando den su estudio ta bini di CoralWatch na Australia, unda nan ta evalua e salud di coralnan por medio di midi e nivel di descoloracion riba coralnan, cual ta algo cu tur hende por haci.

Un di e maneranan cu por evalua e salud di coral ta por medio di midi e nivel di descoloracion cu e tin. Esaki ta un reaccion natural cu e coral tin na un cambio den su medio ambiente, cual por ta entre otro cambio den temperatura of cantidad di santo cu ta yega riba e coral.

Loke ta resalta di e metodologia pa midi salud di coral aki ta cu ‘cualkier persona por haci uzo di dje, pasobra ta algo bo por nota visualmente, segun sra. Drost.

E studiante di UCU ta bay hunto cu personanan di comunidad na e rifnan pa por medio di e metodologia aki midi e salud di coral na diferente luga. Su meta pa esaki ta pa haya sa con ta para cu e salud di coral na Aruba, pero tambe si e metodologia aki cu nan a desaroya na Australia ta aplicabel tambe na Aruba.
Hopi tiki area cu coral rond Aruba
Sra. Drost ta conta nos con te awo el a logra tira bista riba areanan di Mangel Halto, Malmok, Boca Catalina y henter area hotelero. “Ki nan na Malmok e situacion ta deplorabel. No tin coral mes. Tin hopi boto cu ta los nan anker sin tene cuenta cu coralnan, esaki mi por a nota pasobra tin buraconan den e fondo di lama cu no ta pertenece ey.”

Sinembargo mas pabou na Boca Catalina e studiante a conta con ey si tin poco coral, pero te na momentonan actual por mira cu tin solamente un area chikito cerca di oriya unda e coralnan ta bibo ainda. Pero den lama mas profundo no tin nada pa via di e catamarannan y botonan cu ta tira anker.

Esaki ta un situacion cu ta refleha tambe ampliamente riba henter area hotelero, unda no tin niun coral na bista, ‘claramente’ segun e studiante pa via di e desaroyonan cu ta tuma luga en conexion cu turismo. Alabes cerca di area di Palm Island parce cu no tin mucho coral tampoco, aunke esaki el a tende di hende local pasobra e no a logra bishita e area.

Coral den peliger ora mangel ta muri
Algo cu e studiante a señala ta cu na Mangel Halto mas cerca di oriya no tin mucho coral, pero mas afo si tin areanan bunita cu si tin mas di loke e resto di e areanan cu el a bishita tin. Sinembargo e coralnan aki ta den peliger pa via di sedimentacion, cual ta ora coral ta crece cu mucho hopi santo ta zwaai rond, impediendo e coral di haya su nutricion.

Esaki ta pasobra mescos matanan, coral ta crece por medio di photosintesis, asina transformando energia solar pa nan propio nutricion. Un factor importante ta cu segun sra. Drost e situacion cu hopi mangel ta muri of bay atras tambe ta afecta coralnan, haciendo nan mas sensibel na efectonan di sedimentacion, entre otro.  E punto cardinal cu sra. Drost ta señala ta cu turismo ta crea un situacion hopi inhospitalario pa coralnan pa via di tur e desaroyonan envolvi. “Mi sa cu turismo ta importante pa economia, pero mester tene cuenta cu bo recursonan natural tambe haya prioridad. Pasobra si no esakinan ta bay perdi.”

Sinembargo, segun e studiante di UCU ‘tur cos cu nos haci ta malo pa coral’, pues e no kier bisa cu mester tene cuenta cu coral so y punto. Pero e echo cu no tin un reserva marino pa coralnan na Aruba ta un punto di preocupacion hopi grandi pa sra. Drost.

Desaroyo di proteccion pa coral mas leu na isla ruman
Algo cu e studiante a nota ta cu e conservacion di reservanan marino ta mas leu riba islanan ruman manera St. Eustatius y Boneiro. E no sa dicon Aruba no a yega asina leu manera e otro islanan, pero e ta haya cu lo por ta posibel cu tin un relacion cu Aruba su Status Aparte. “Mi no sa si ta pa via di Aruba su independencia cu e progreso no a bay asina leu, mirando cu mas tanto e estudionan cu nan a haci internacionalmente tabata na nivel di Reino y a inclui tur e otro islanan menos Aruba, pero por ta tambe cu politiconan no tabata kier pa stranheronan bin tira bista riba Aruba su coralnan.”

Sinembargo, segun sra. Drost pronto TNO lo cuminsa cu un esfuerso grandi pa monitor e estado di coralnan na Aruba.

‘Mi kier trece ciencia mas cerca di hende’
Sra. Drost ta spera cu por medio di su research e por trece ciencia mas cerca na hende, pasobra hopi biaha ta facil segun e pa pensa cu ciencia ta algo cu cientificonan so ta ocupa nan mes cu ne. “Tin hende cu a participa cu mi research cu despues ta realisa cu nan a practica ciencia y nan ta sinti nan mes podera. Pa mi esey ta un bon sintimento.
E ta podera bo y bo ta crea impacto.” Sra. Drost ademas a envolve un studiante local cu e research y ta spera cu por medio di esaki hende lo sinti nan mes mas conecta cu coralnan pa asina nan ta motiva pa haci algo tocante e situacion precario cu nos coralnan ta aden.

“Mi kier podera sikiera un persona pa realisa cu ciencia ta algo cu bo por practica den bo mesun cura di cas. Boso ta biba riba un isla cu tin asina hopi cos interesante pa studia.”