EdM Lama Bruto (14).JPG

E efectonan di e tormenta tropical Matthew cu a pasa cerca di nos costa -cu despues a bira un horcan di categoria halto- tabatin su impacto severo riba nos eco-sistema marino. 

Mas tanto e resake di e fenomeno aki caracterisa pa olanan grandi riba e parti west di Aruba cu a afecta nos fauna y flora marino.  Pero e naturaleza mes lo ta encarga di haci su  trabou pa trece un balansa bek.

Biologo marino Sr. Byron Boekhoudt a declara na Bon Dia Aruba cu ainda nan no tin un bista exacto cu grandi efecto di Matthew tabata ta contra nos eco-sistema marino. Nan tabata wardando cu e condicion di lama por a normalisa pa asina bin cu un declaracion mas exacto riba e situacion aki. “Cu e tin su efecto, esey sigur cu si.”

Un efecto di e consecuencia di Matthew nos por a mira nan ainda den e beachnan. Pero riba e gran cantidad di material cu a wordo benta ariba tera, entre nan strea di lama, calco, spons, etc. entre otro banda di Malmok. Muy specialmente e strea di lama cu a captura e atencion y e curason di hopi hende cu a bin cu un campaña boluntario pa rescata y protege nan cu tabata un accion positivo y noble.

Eco-sistema marino

Tur e especienan aki cu a wordo hisa benta for di lama pa tera tin su efecto riba nos eco-sistema marino, ya cu cada un di e organismo aki tin su rol den dje. Cada un di nan ta conecta na otro factornan pa nan por traha y haci nan funcion.

El a cita como ehempel e mesun strea di lama cu ta un bestia cu aunke e ta mustra cu no ta move, e ta move hopi slow y e ta hunga un rol importante den loke ta limpiesa di e vloer di lama. “E ta come tur loke tin den e vloer. E ta haci limpiesa di e alganan, e ta come piscanan morto y otro bestia cu ta cay morto.” Unabes  cu bo ta kita e especie aki for di eco-sistema siguramente e lo tin su efecto riba loke e strea di lama tabata controla y tin chens cu e por sali for di control.

Den e eco-sistema –segun Sr. Boekhoudt- tur cos tin un balansa y nan ta relata cu otro. P’esey nan ta na expectativa di e consecuencia cu Matthew a laga riba nos eco-sistema marino ya cu no solamente tabata strea di lama, sino un gran cantidad di calco, yerba di lama, spons cu a wordo benta.

E accion di limpiesa cu e ola grandi aki a haci ariba nos fondo marino lo mester vigila pa wak con e ta logra recupera. “Si no tin intervencion di hende esaki por bay mas rapido y den un forma mas natural.” E parti di e yerba di lama ta un cos cu nos mester reconsidera cuidadosamente con nan ta anda cu esey. “E ta algo cu merece un poco mas cautela den mi opinion personal y profesional”, asina e biologo marino Boekhoudt ta bisa.

Naturalesa ta haci su trabou
Sinembargo a base di experiencia di pasado cu otro horcan cu a pa cerca nos costa y cu a ocasiona casi e mesun problema laga pa Matthew, nos por a siña tambe cu bou di e awa y den e rifnan e tin un efecto masha grandi mes, segun e experto aki. 

E efecto aki ta uno di “pasa bari”, caminda hopi di nos structura natural cu nos tin bou awa ya sea coralnan, sponsnan, coralnan moli, etc. e ta move cu nan debi na e olanan grandi y bruto. 

Tabatin areanan na Baby Beach cu despues di e pasada di Lenny cu a keda bastante bashi. Despues di tempo y sin intervencion di hende e eco-sistema aki ta logra bin bek. Ora cu hende ta interveni e por bira un problema, specialmente den un isla cu cada bes mas ta creciendo den poblacion y actividad turistico y economico, ya cu mas hende ta interferi den e procesonan di e naturalesa pa recobra su mes. “Esey ta algo cu nos mester tin debido cuenta cu ne.”

Otro punto cu mester tene cuenta cu ne y cu nos por a siña di tur e tormentanan cu a pasa ta cu e parti cu ta protegi cu e matanan di manglonan, nan ta keda den hopi bon estado. Ya cu e matanan aki ta absorba hopi di e golpi di e olanan. Te hasta hopi di e botonan ta bay sconde den e areanan unda tin e manglonan pasobra e ta bira un proteccion pa nan.

El a trece e refleha cu naturalesa ta cuida su mes y no mester intervencion di hende. Naturalesa ta elimina hopi di nan especie pero di otro manera e mes ta recobra nan. Den un proceso natural e prome punto di salida ta no interveni of menos intervencion posibel.  Un tipo di intervencion ta ora cu cosnan ta wordo construi entre otro structuranan cu ta cambia e proceso natural, ya cu esaki eventualmente ta trece contaminacion den awa. Si ta necesario interveni, esaki mester tuma luga den un forma cu tin menos impacto posibel pa nos eco-sistema, pa e proceso natural di recuperacion no lo tin cambionan substancial.