Cu e cantidad di caso di coronavirus den aumento, algo peculiar ta resalta di e asina-yama ‘tercer ola’ di infeccion di coronavirus na Aruba. Mientras cu e cantidad di caso activo ta keda relativamente abao, por nota cu e tasa di positividad ta hopi halto, hospitalisacion tambe ta hopi halto, y ta keda nota aumento den cantidad di fayecido pa Covid-19.

Tur e informacion aki ta relaciona na otro, y ta duna indicacion cu demasiado hende, algun di cual ta positivo pa Covid-19, ta preferi di no reporta nan sintoma y no haci test.

For di comienso di pandemia, Departamento di Salubridad Publico DVG a introduci un maneho pa purba di contene e transmision di Covid-19. Esaki ta inclui cu na momento cu un persona tin cualkier sintoma – sea tosamento, nanishi ta core, nister, dolor di cabes, dolor di garganta, kentura, falta di rosea, entre otro – mester keda cas, y yama dokter pa haci test.

Sinembargo, por nota cu cantidad di casonan positivo ta hende cu a wordo contagia na trabao. Esaki ta duna indicacion cu, maske un porcentahe di persona positivo pa Covid-19 no ta presenta sintoma, tin hende cu sintoma leve cu ta presenta na trabao y ta contagia otro hende. Ademas, mirando e enorme critica social contra personanan cu ta bishita establecimentonan nocturno, bar y sector di entretenimento, hopi hende ta prefera di asumi cu sintoma leve ta ‘griep’ of ‘alergia’ y no ta bay haci test.

Cuarentena y ‘contact tracing’
Parti di e motibo pakico hende no kier haci test ta cuarentena. Na momento di sali positivo, mester keda cas y absolutamente no mag tin contacto cu otro persona. Mester haya ayudo pa haci compras of cualkier otro respondi. Y si no por traha for di cas, e ora ey e persona mester ta AO.

Cuarentena ta dura dos siman en averahe. E idea ta pa personanan cu tabata den contacto cercano cu un persona cu a test positivo, bay den cuarentena tambe, maske nan no a presenta sintoma ainda. Na comienso di e pandemia aña pasa tabatin hopi atencion riba ‘contact tracing’ – esta tuma contacto cu tur persona cu por tabata den contacto cercano cu un persona cu ta test positivo. Sinembargo, den comunidad por a tende cu hende a stop di duna informacion di contact tracing, pasobra, segun algun persona a comenta, tabata rabia na momento cu mester a bay cuarentena sin cu ta presenta sintoma, y hopi biaha, hasta ora ta negativo pa e virus.

Pero ultimo simannan no ta tende mucho di contact tracing mas. Bon Dia Aruba a tuma contacto cu Jurette Croes, PR di DVG, pa puntra tocante contact tracing, y ken mester para responsabel pa hende haci e test di Covid-19 ora esaki ta rekeri. Tambe nos a puntra Croes pa confirma cu hende cu no ta presenta sintoma – ‘asintomatico’ – nunca ta haci un test. Sinembargo, te ciere di edicion nos no a ricibi contesta riba e preguntanan aki.

Pero toch por nota cu DVG den mayoria di caso no ta tuma contacto directo cu persona cu tabata den contacto cercano cu un persona cu a sali positivo pa Covid-19. Esey ta nifica cu en principio, un persona cu sintoma leve lo por facilmente tene su diagnostico un secreto, y otronan no lo tin idea cu nan tabata expuesto directamente na e virus. Pues cada persona, irespecto si nan sa cu tabata den contacto directo cu un persona positivo pa Covid-19, mester monitor su salud y boluntariamente solicita un test cerca dokter di cas na momento cu ta presenta cualkier di e sintomanan menciona.

Tasa di positividad
E tasa di positividad, ‘positivity rate’, ta indica cua porcentahe di e testnan realisa ta sali positivo. Por ehemplo, si nos haci 100 test y 44 sali positivo, nos lo tin un tasa di positividad di 44%. Organisacion Mundial di Salud (WHO) ta recomenda pa mantene un tasa di positividad di 5% como indicacion cu ta test suficiente persona pa por controla e transmision. Pa por yega na e 5% recomenda, ta rekeri pa test persona asintomatico tambe.

Na e momentonan aki, gobierno ya caba a indica cu coronavirus na Aruba ta ‘widespread’, loke kiermen cu no por ‘trace’ e contagio na un solo fuente. Igualmente ayera DVG a informa cu tasa di positividad tabata na 44 porciento, enfatisando cu falta pa mas hende den comunidad haci test.

Hospitalisacion y fayecido
Desde luna di februari, tempo cu e variante Britanico a cuminsa drenta Aruba, por a nota cu maske e cantidad di caso activo no a aumenta drasticamente, a mira un aumento preocupante den e cantidad di hospitalisacion y fayecido. Luna pasa, Jurette Croes di DVG a splica cu e aumento den hospitalisacion ta nifica cu en berdad tin hende malo ta core rond sin haci test, sin wordo diagnostica y sin bay den cuarentena. “Nos ta mirando cu e cantidad di test cu ta wordo haci ta basta stabiel, nos no ta mira aumento den test. Pero si nos ta mira cu e positivity rate ta aumentando. Esaki ta un scenario cu nos a mira caba den pasado, cu ta indica cu hopi hende no ta bezig ta test, y tin eyfo transmision ta tumando luga, y hende no ta bezig ta test. Esaki ta conduci na un aumento drastico, unda no tin bista riba kico ta broei pafo.”

Segun Croes, for di luna pasa caba DVG a nota cu hende ta ‘neglishando’ e test. Segun Croes, por ta cu nan ta pensa cu pa via di vacunacion no tin mesun riesgo; pero el a splica cu e vacuna ta bira efectivo na momento cu porcentahe halto di comunidad a ricibi ambos dosis di vacuna. Despues di e segundo dosis di e vacuna, ainda ta dura algun tempo prome cu e sistema immuun ta reacciona, dunando proteccion.

Mientras tanto, y tanten cu nos no yega na e cantidad di vacunacion cu ta necesario pa considera nos isla immuun pa Covid-19, no ta keda otro cu insisti cu e suplica pa tur hende den comunidad practica cuarentena boluntario na momento di ta expuesto na un hende positivo pa Covid-19, y maske e sintoma por ta hopi leve, haci e test.