Na Aruba uso di alcohol ta keda un problema tanto pa mucha y hobennan. Cu tempo, esey ta causa problema pa e hoben mes, cu na momento cu ta sali na estado, e daño pa e baby ta ireversibel.

Den un entrevista cu Monique Giel, ken ta fungi como Tienermoederconsulent di Witgele Kruis, el a splica un poco mas riba e topico aki na unda ta importante pa comunidad y mayornan tin informacion suficiente di esaki: educa hobennan tocante e problema cu uso continuo di alcohol ta trece cune.

Na momento cu un baby ta nace di un mama cu a consumi alcohol durante embaraso—den cierto caso, no tur—e baby ta nace cu e condicion di Fetal Alcohol Syndrome Baby (FAS), cu ta afecta e parti neurologico di e baby.

Awendia, mucha y hobennan, ora ta asisti na un fiesta of carnaval por ehemplo, no ta bebe un tipo di alcohol so sino varios: nan ta cuminsa cu un cerbes, despues nan ta bebe rom, mas laat tequila of biña cu ta acumula halto porcentahe di alcohol. Esaki ta haci mas daño na e baby cu ta den bariga di e mama cu por ta no sa mes cu e ta na estado; of cu si ta na haltura di dje pero no tin conocemento di e daño cu esaki por causa na futuro.

Ora un baby ta wordo diagnostica como un ‘aparente’ baby FAS ta debi na e klachten cu e baby ta duna, como por ehemplo ora e ta yora, su curpa ta tembla. Esey kiermen cu e tin un defecto neurologico y cu e tin un mal coordinacion muscular cu na momento di crecemento e ta desaroya esey. Tambe por mira e apariencia di e baby su wowonan, su mannan, su lipnan cu ta hopi fini y hopi biaha por mir’e na e frenta di e cabes cu durante su crecemento, e ta bay desaroy’e mas. Tambe nan ta hipersensible na tacto y na luz briyante. Sinembargo, algun di nan no ta wordo diagnostica di biaha sino na medida cu e mucha ta creciendo, unda e consecuencianan ta bin mas pa dilanti.

Actualmente, hopi di e investigadonan ta wak como defecto di un prenatal alcohol cu e mama a usa durante henter e embaraso. P’esey e investigadonan ta bisa cu ora un baby ta nace cu FAS, ta debi na e mama cu a usa hopi alcohol tempo cu e tabata na estado.

Ora e baby bira mas grandi, por mira cu tin daño na su celebro, curason, higra y otro organo, locual ta depende den ki fase y con hopi e mama a usa alcohol durante embaraso. Tambe por mira cu e desaroyo ta bay poco poco; e no ta bay desaroya manera un mucha mester desaroya, sino cu e ta cay atras.

Ora e mucha bay kleuter of scol basico, por ripara con efectonan ta bin dilanti unda e ta bay cuminsa haya problema cu siñamento, y hopi biaha e por presenta un IQ hopi abou, cual ta resulta cu e ta wordo considera como un mucha special of porta e mester di extra atencion na scol pa motibo cu e no por siña bon.

Giel a señala cu loke nan ta mira hopi na Aruba ta cu muchanan ta desaroya problema cu nan comportacion debi cu nan ta hopi hiperactivo of no ta facil pa trata nan. Agresividad tambe ta presenta, pa cual nan como Witgele Kruis ta monitoria e baby for di chikito y henter su desaroyo: “esaki ta loke nos ta wak y lo cual lo por pasa ora cu nan mama ta consumi hopi alcohol durante embaraso,” el a bisa.

No ta facil pa sigura cu nan ta haya casonan asina constantemente y e motibo di esaki ta pasobra tin mucha cu tin problemanan di comportacion y mirando tur loke a wordo menciona caba, “semper bo tin cu bay back den e historia di e mama. Si ta conoci cu e mama a bebe durante ful su embaraso, e ora bo tin un verklaring di pakico e mucha su comportacion ta asina. Nunca bo por stempel si un mucha ta agresivo of onhandelbaar, semper tin cu bay back con e historia di e mayornan ta, con embaraso tabata ta, con historia ta prome cu e señora a sali na estado, durante of despues cu e baby a nace, ora el a bira un mucha, kico tur a pasa cu por conduci na problema di comportacion. Anto e ora bo por conclui,” Giel a señala.

Papiando ainda riba efecto na terminonan largo, ora e mucha bira un adulto, hopi biaha no por sa con e ta bay ta pero si por ripara via su comportacion con e por ta, lo cual ta duna indicacion hopi biaha cu nan ta haya problema, bringa y ora di traha tambe, tampoco nan no por funciona pa motibo cu nan comportacion mes ta indica esey y e ora ey nan no por deal cu otro hende.

Den edad adulto ta existi e riesgo halto cu e persona lo por usa alcohol den exceso tambe, por usa droga, e persona por bira asocial, por haya depresion, por haya problema cu salud mental y hasta por bira un criminal.

Giel a sigura cu importante ta pa semper ora hobennan usa alcohol, nan sa cuanto nan ta bebe, ki tipo di alcohol nan ta bebe y cuanto porcentahe esaki tin. Mas alcohol nan bebe cu porcentahe halto, mas esaki por tin efecto riba e baby.

Tambe el a expresa cu pa hopi biaha trahando den Witgele Kruis, nan ta haya e preguntanan di esnan cu ta bay bira mama: “mi por bebe alcohol durante mi embaraso? mi amiga tabata bebe alcohol durante embaraso y su baby a nace bon, dicon mi no por? Pero e pregunta aki ta depende di ki tipo di alcohol el a bebe,” Giel a declara.

Ta existi casonan unda un persona cu ta adicto na alcohol caba a sali na estado y ta dificil pa e por stop cu esey. E ora ey Witgele Kruis ta duna un advies of nan ta acudi na instancianan concerni.

Mirando cu Aruba ta un pais na unda comunidad ta haci uso frecuente di alcohol, ta hopi importante pa famianan carga e responsabilidad aki. E informacion mester yega na esnan cu no sa mes con preocupante e topico aki ta, no solamente pa muhenan cu ta na estado sino pa e baby mes. Mayornan ta e rolemodel di nan yiu y mester tene nan den cuenta na ora di consumo.

“Si bo ta un hende cu kier traha yiu, kico abo kier? Bo kier un yiu saludabel? Bo tin cu cuida bo curpa, sino boso dos ta bay sufri tur e consecuencianan aki pa henter bida. Ta existi instancianan cu ta yuda cu uso di alcohol como FADA, pero ta importante pa cada famia ta consciente di kico esaki por trece pa nan yiu riba e caminda cu no ta corecto,” Giel a finalisa.