Ta importante pa duna toninonan (conoci pa mayoria como dolfijn of delfin) nan espacio y no molestia nan. Di e forma aki ta percura pa nan lugarnan di refugio no bay perdi. Si no duna e famianan di Tonino e trankilidad, esey lo pone nan sobrevivencia na peliger y Aruba ta perde tambe un bunita herencia unico.

Esaki ta e mensahe di Aruba Marine Mammal Foundation, AMMF.

E fundacion hunto cu otro partner di un di e areanan conoci como refugio di Tonino, tabatin mas cu un siman ta colaborando cu otro, pa proteha y laga dos Tonino keto y sin experiencia molester. Ta trata aki di dos Roughtoothed (Steno bredanensis) Dolphins. E ta un medida necesario y introduci desde algun aña caba pa evita aglomeracion di boto y hende, di forma cu ta laga e animalnan marino na paz.

Algun Tonino mas a drenta aden riba diahuebs Januari 7 y despues mita di henter e grupo a pasa busca e otronan y bolbe lama grandi. Esaki ta algo cu ta sosode tur biaha cu algun di e grupo drenta cerca di Aruba. Algun usuario di lama na e sitio a keda sorprendi cu nan bunita presencia inespera. E grupo ta inclui 2 baby y un adulto na estado. E especie aki ta esun cu ta usa e area di refugio na Aruba cu mas frecuencia.

Cu colaboracion inter -insular desde 2008, y e metodo di “dorsal fin ID matching” a logra comproba, cu e grupo aki ta keiro entre Aruba, Corsou, y Boneiro

E refugio

Di e 34 sorto di tonino y bayena den Caribe, Aruba tin 20. Aruba ta hopi unico den sentido cu aki tin 6 sorto di tonino. Nan ta e Roughtoothed Dolphin, Bottlenose Dolphin, Spinner Dolphin, Atlantic spotted Dolphin, Pantropical spotted Dolphin y e Striped Dolphin cu ta busca refugio regularmente y pa decadanan largo, na lugarnan specifico cerca di nos costa. E dosnan mas importante ta e area di Arashi/Boca Catalina/Malmok y Mangel Halto/Spaans Lagoen/Balashi. E area di Mangel Halto ta forma parti di Parke Marino Aruba, cu ta cay bao maneho di Fundacion Parke Nacional Aruba.

E lugarnan aki tin ecosistema rico di nan cuminda, y e toninonan ta drenta ora den necesidad di refugio pa duna luz, ora nan ta criando recien naci, of ora nan ta recuperando di herida. Na e refugio nan aki di poco profundidad. E circunstancia di presencia di tonino ta totalmente diferente cu ora nan ta pafo riba lama profundo, caminda nan ta acerca boto pa por ehempel haci “bowriding” . Nan ta bin paden, pa un motibo di necesidad di proteccion, durante momentonan vulnerabel y debil pa cu nan sobrevivencia. Nan ta keda henter un dia y ta bay durante bahada di solo, of sa keda simannan largo. “Den pasado nos a yega di mira cuater baby nace den dos siman y recuperacion di herida di un dia te cu un siman,” Angiolina Henriquez di AMMF a bisa.

Presencia di orca y tribon den lama rond di Aruba, y evidencia local di atakenan di tur dos riba tonino y bayena, ta entre e motibonan cu nan ta busca refugio y proteccion den e areanan menciona, durante momentonan debil di nan grupo. Ta hopi critico pa no stroba nan y percura pa nan por permanece trankil den nan refugio.

Comportacion

Ora e tonino Roughtoothed ta duna luz den e refugio, parti di e grupo ta keda landa den forma di carrousel rond di e mama y su ayudantenan. Nan ta yuda e recien naci pa dianan largo pa siñ’e hala rosea na superficie, landa sincronisa memey di dos a tres adulto cada banda di dje. E otro parti di e grupo di tonino salvahe, ta move rond den vecindario, y sa acerca landado y sambuyadonan. Si esey sosode, e codigo di conducta corecto ta pa semper keda pafo di e grupo di tonino, drif den forma trankil cu brasanan pega na bo curpa, purba observa si tin un baby of uno cu herida of cu ta pega den cabuya (avisa AMMF pa ayudo). “No persigui nan, no purba di mishi of gara nan. No tira cuminda pa nan. Ora nan rabia, nan lo bati cu nan rabo riba awa of dal den bo, pusha bo pa hala bo. Na Aruba, tonino a yega di dal hala landadonan cu a yega mucho cerca, ranca na nan paña, y un caso di atake mas agresivo di dal duro den bariga di un snorkeler. P’esey, sali poco poco di e lugar pa bo mesun seguridad,” Henriquez ta adverti. “Si bo ta cu boto den e area nan di refugio, y bo nota grupo di tonino, desvia y mantene e boto na distancia y no acerca nan. E codigo di conducta di interaccion di hende/boto cu tonino salvahe, ta fundamental den reglanan internacional.”

Den pasado, toninonan den refugio na Aruba, a atrae aglomeracion di hende y boto, cu a molestia nan gravemente. Esaki a inclui pasa cu boto memey di e grupo di animalnan marino aki, te hasta persecucion cu gruponan di boto, bula den awa riba lomba di e tonino. “Te hasta tin grupo di landado cu a bula den awa cu tamborin pa baila cu e animal, of a tira hot dog, kenepa, weso di galiña, y kipashi pan den saco di plastic pa toninonan come.”

Segun Henriquez, ora hende no ta sigui e conducta corecto, nan ta pone nan mes seguridad y e sobrevivencia di animalnan aki na peliger. Ta comproba cu molester di aglomeracion di hende y boto den nan cercania, tin impacto devastador pa tonino y bayena. Banda di e peliger di herida fisico, tambe nan ta reproduci menos y nan ta desaparece for di e lugar di custumber pa refugio. P’esey mundialmente, tin ley y reglanan stricto pa nan proteccion.

Proteccion

Na Aruba tur especie di tonino y bayena ta proteha pa ley. Ta prohibi pa causa nan molester of haci nan daño. Esaki ta specifica den nos Natuurbeschermings verordering AB1995.2 y Landbesluit Bescherming Inheemse Flora en Fauna AB2017.48 y “ tambe den e tratado internacional cu nos ta forma parti di dje, cu ta e SPAW Protocol / Cartagena Convention. Siguiendo e Marine Mammal Action Plan di e tratado di SPAW, pa tur pais tin su “stranding network” (red di varamento), Aruba Marine Mammal Foundation (AMMF) ta e instancia den e red encarga como first responder, cual e ta eherce desde 1999, y cu a duna oportunidad pa colecta y publica dato cientifico riba tonino y bayena na Aruba y den region.

Gradicimento

AMMF ta gradici tur cu ta colabora y contribui na proteccion di tonino salvahe y nan refugio. Nan union ta crucial pa por logra proteccion. “Ta importante pa duna toninonan e espacio y no molestia nan, pa salvaguardia nan sobrevivencia, y Aruba su bunita herencia unico.”