Contrario na loke a keda publica recientemente, Fundacion Lanta Papiamento no ta señala resistencia contra SAM, pero si contra e manera con a maneha e condicionnan pa por implementa SAM. Un proyecto grandi y importante manera implementacion di Scol Arubano Multilingual ta exigi su preparacion debido. Banda di informacion necesario na tur cabesante, maestro y mayor envolvi y na pueblo di Aruba, e condicionnan ta encera recapacitacion pa maestro riba tereno di Papiamento y e sistema con SAM lo funciona hunto cu e otro idiomanan cu ta parti di e maneho di diversificacion di idioma den enseñansa primario: Hulandes, Ingles y Spaño. Lastimamente e condicionnan importante aki a keda para pa hopi tempo.

Ta comprendibel cu diferente cabesante di e scolnan di DPS a reacciona cu preocupacion ora un dia a reuni cu nan y laga nan sa cu awor ta bay implementa SAM. No por papia di resistencia contra SAM, pero si por a señala un preocupacion grandi relaciona cu e forma con a enfrenta e scolnan cu e echo cu ta bay ehecuta SAM sin cu nan a ricibi preparacion debido pa esaki.

SAM ta diseña pa nos muchanan na Aruba, un scol multilingual cu ta sali for di e idioma cu gran mayoria di nos muchanan ta domina caba, esta Papiamento. Esey ta encera cu e mucha lo compronde loke e ta siña, cu e por haci pregunta comodamente ora e no compronde algo, cu loke e siña ta engrandece y profundisa loke e sa caba. No mas siñamento fo’i cabes sin comprension. No mas siña lesa y rek den un idioma desconoci y lesa buki sin compronde e contenido. Ta importante pa tur hende na Aruba ta bon informa di e vision di Scol Arubano Multilingual. No ta trata di un scol cu ta uza Papiamento so. For di scol preparatorio e muchanan ta cuminsa familiarisa cu e otro idiomanan relevante na Aruba: Hulandes, Ingles y Spaño. Despues na manera structura nan ta sigui desaroya nan conocemento di e idiomanan stranhero. Gran mayoria di nos muchanan ta papia Papiamento na cas of ta domina Papiamento como nan di dos idioma. SAM ta un sistema di enseñansa cu ta sali for di nan conocemento, no uno cu ta cuminsa na cero, comosifuera nan no sa nada, pasobra nan no ta compronde Hulandes.

Keda pega den e sistema tradicional cu les na Hulandes, manera por mira den e tabel akibou, ta bentahoso pa e poco muchanan cu ta domina Hulandes y sigur no bentahoso pa e gran mayoria di mucha di habla Papiamento na Aruba. E tabel ta indica ki nivel di scol e hobennan na Aruba ta logra. No menos cu 84.4% di e hobennan Arubiano di habla Papiamento ta alcansa un diploma di Mavo of menos, compara cu 43.5% di esnan di habla Hulandes. Pa loke ta diploma di Havo/Vwo/Mbo (EPI) esnan di habla Papiamento ta 10.8% y di habla Hulandes ta 26.7%. E nivel mas halto di educacion, Hbo/Universidad, ta alcansabel pa 4.8% di e hobennan di habla Papiamento banda di 29.9% di alumno di habla Hulandes.

Grado di educacion segun idioma di cas (den %) – Fuente: CBS Aruba 2010
14 aña pariba PAPIAMENTO SPAÑO INGLES HULANDES OTRO idioma
LBO/MAVO of menos 84.4 75.4 77.1 43.5 77.9
HAVO/VWO/MBO 10.8 20.4 13.6 26.7 15.6
HBO/UNIV. 4.8 4.2 10.7 29.9 6.4


Si no bin cambio den nos sistema tradicional di enseñansa na Hulandes, e retraso cu e sistema aki ta causa ora nos muchanan drenta klas 1 pa motibo di instruccion na Hulandes, ta keda existi. No ta pornada UNESCO ta boga desde aña 1953 pa duna tur mucha na mundo loke nan merece, enseñansa den nan propio idioma. Investigacion rond mundo* (incluso di Aruba y Corsou) ta mustra cu desaroyo debido den propio idioma ta base firme pa bon desaroyo di e alumno y tambe pa siña otro idioma. Ta keda importante, sigur den e era aki, pa siña mas idioma acerca banda di idioma materno.

E variante di SAM, Proyecto Scol Multilingual (PSML) ya a pasa 12 aña den e proceso di piloto cu bon resultado. Fundacion Lanta Papiamento ta boga pa pronto SAM, Scol Arubano Multilingual, por haya atencion, sosten financiero y suficiente personal necesario den e instancianan concerni pa por cumpli cu e condicionnan pa su implementacion, pa bienestar di nos muchanan!

*Literatura cu por consulta:

Valorization of Papiamento in Aruban society and education, in historical, contemporary and future perspectives, Joyce L. Pereira.

https://www.globalpartnership.org/blog/children-learn-better-their-mother-tongue