Un medida preventivo of recomendacion principal pa evita cualkier malesa ora cu bo ta bay exterior, ya sea di vakantie of pa bay studia ta vacunacion.
Enfermero na servicio di seccion di Malesa Contagioso di departamento di salud (DVG), Arnelda Els, a comparti informacion, ya cu tin hopi factor di riesgo pa bo salud, y cu mester tene cuenta cu nan prome cu bo bay di biahe.

Prome cu bo biaha afo pa cualkier motibo, cuida bo salud. Sra. Els a bisa cu bo mester di cierto vacunacion y esaki ta depende di e pais cu bo ta bay y pa kico bo ta bay: vakantie, estudio, tratamento medico, aventura, etc.. No solamente bo mester tene cuenta cu vacunacion sino cierto recomendacion, ya sea cu bo ta bay den mondi of region di Amazona.

Vacuna contra keintura geel
Den mayoria di pais na Latino America y Asia bo mester di e vacuna contra keintura geel. Colombia a bin cu un control stricto riba e carchi of comprobante di e vacuna contra keintura geel. Na Colombia e hendenan residente na Aruba of si bo tin un permiso valido di Aruba, nan no mester pidi bo e comprobante aki pa bin Aruba. Tampoco bo no ta wordo controla ora bo yega Aruba. Pero DVG ta recomenda pa bo haya e vacuna aki prome cu bo biaha entre otro na Colombia, pa preveni bo mes di e malesa aki.

Den e prevencion aki ta wordo poni entre otro pais Colombia, y no e ciudadnan of districto Colombiano. Sra. Els a bisa cu e regla aki ta vigente solamente pa turistanan cu ta bin bishita Aruba y cu ta bin di paisnan cu keintura geel y cu a wordo poni riba e lista di Organisacion Mundial di Salud (WHO). A pesar di esaki tin hendenan residente na Colombia no a wordo laga pa biaha pa Aruba.

Nos studiantenan
Pero tambe e vacuna di tetanus ta recomendabel pa esunnan cu ta bayendo den mondi. Otro tipo di vacuna cu DVG ta recomenda tin di haber cu e hobennan cu ta bay studia afo. Nan mester tene cuenta ki scol of universidad nan ta bay, pa asina puntra nan ki sorto di vacuna nan mester of ta necesario. Vooral si nan ta bayendo un campus, unda nan tin diferente vacuna cu nan ta recomenda y vacunanan cu ta obliga pa nan tuma. E ora ey nan mester bay DVG hunto cu nan buki di vacunacion, pa asina nan por haya un schedule of recomendacion di kico bo falta y kico bo tin cu haya ainda.

Pa ehempel, nos hobennan cu ta bay studia den e ramo medico ta recomendabel pa nan haya e vacuna di hepatitis B. Mester tene cuenta cu mayoria di biaha e universidad ta pidi esaki adelanta.

Igualmente nan ta recomenda pa nos hobennan cu ta bay sigui nan estudionan den paisnan di clima friu pa haya e vacuna contra meningitis. Specialmente esunnan cu ta bay Hulanda, Merca y Canada, e vacuna pa preveni meningitis ta hopi importante.
E ta sugeri pa nan cuminsa haya e vacuna aki cerca nan, prome cu nan ta bay biaha. E paisnan aki den nan temporada di friu e malesa di meningitis ta prevalece mas. Nos hobennan di Aruba cu no tin contacto cu e tipo di malesa aki, ta bira mas vulnerabel ora cu nan ta na Hulanda, Merca y Canada. DVG ta recomenda pa nan tuma e vacuna aki prome cu nan bay. E vacuna tin un prijs cu nan tin cu paga. Nan mester tene cuenta cu tin dia cu ta hopi druk na seccion di Malesa Contagioso, ya cu tin un demanda grandi pa haya e vacuna contra keintura geel.

Recomendacion
Pa e hendenan cu ta bay cu vakantie cu tur nan famia ta importante pa tene cuenta si bo ta bay biaha cu baby of mucha chikito, hende muhe na estado, hende mayor di edad y hendenan cu nan curpa ta suak, pa tuma tur medida preventivo.

Tene cuenta cu bo salud, specialmente unda bo ta come y kico bo ta come, pero tambe kico bo ta bebe. Percura pa no come cuminda riba caya y percura cu tur bo cuminda ta bon cushina. Si bo ta gusta come fruta of berdura fresco, zorg cu bo fruta ta bon laba y cu abo mes ta kita e casca. Den caso di berdura fresco ta recomendabel pa abstene di consumi nan, ya cu bo no sa con e hendenan a laba nan. Ta miho pa bo pidi e berdura cu ta cushina.

Durante bo temporada di vakantie mester percura pa bo no bira malo. Na momento cu bo ta bira malo ta importante pa bo busca yudansa medico mesora. Si un persona ta haya diarea, vooral diarea cu sanger ta bon pa consulta un dokter. Si bo ta den un area cu tin malaria y bo ta haya keintura halto y bo no a uza bo profilactico of remedi pa evita cu bo por haya malaria, ta importante pa cuminsa busca ayudo medico.

Si bo a wordo mordi of rasca pa un bestia y tambe si bo ta envolvi den accidente di auto y si tin abuso sexual, ta recomendabel pa bay cerca un dokter den e mesun pais ey. P’esey ta importante cu prome cu bo biaha cumpra un seguro medico.

Otro recomendacion ta uza repelente contra sangura, ya cu nan ta transmiti malesanan como Zika, Dengue y Chicunguya. Pero tambe malaria y kentura geel ya cu e dos malesanan aki por wordo preveni pa medio di tablet y/of vacuna. Tur e vacunanan aki cu departamento di salud ta recomenda, aworaki nan tin tur na Aruba. Mayoria di paisnan di Latino America ta pidi e vacuna contra keintura geel. Tambe pa esunnan cu ta bay Amazona nan ta pidi vacuna contra tetanus.

Sra. Els ta bisa cu nos poblacion ta bon vacuna y logicamente ora bo ta biaha locual bo mester como hende grandi ta un reforsamento di e vacuna contra tetanus. Tambe pa e hendenan cu ta gusta bay Amazona ta recomendabel e profilactico di malaria. Pa esaki bo mester bay bo dokter di cas pa haya un recept pa bay botica pa busca e tabletnan. Nan tin e vacuna contra meningitis cu ta recomendabel pa esunnan cu ta bayendo den paisnan friu.

Sra. Els ta sugeri cu si bo ta consumi alcohol ta importante pa un hende abstene di bebe pa yuda bo riba bon caminda. Otro recomendacion fundamental tin di haber pa respeta e leynan y custumbernan di e pais unda bo ta.

Pero ora cu bo ta bin bek di un biahe y un par di dia despues bo ta bira malo y bo ta haya keintura halto cu no kier kita y diarea pisa, ta recomendabel pa bay bo dokter di cas mesora. Ta importante pa bo dokter sa unda bo a bay, ki temporada bo a bay, kico bo a come y bebe, unda bo a keda y si bo a bay baña den awa di riu, etc..