Laga nos cuminsa cu un cos: e crisis di cas economico na Aruba no ta relaciona cu Mericanonan cu ta cumpra cas of ta huur pa vakantie riba Airbnb. Esaki ta un blanco facil—un distraccion. E problema real ta hopi mas local, y hopi mas structural.
E realidad ta cu nos no tin un politica consistente pa crea cas “affordable”, no tin incentivo serio pa desaroyador, of cumpradonan pa construi pa e grupo di ingreso mas abao. Den ultimo 10 aña, cuanto cas economico a wordo construi na Aruba? Talbes 100, si tanto. Demanda a subi enormemente, suministro no a sigui, y sorpresa—prijs ta subi.
E proyecto Caribbean Town a wordo publica como economico, pero ta completamente fuera di alcance pa mayoria di hende local. Y sinceramente, con bo ta spera cu un desaroyador priva lo bende bao di su gasto? Esaki no ta manera mercado ta traha. Awor? Nan ta bende for di Aruba, y nos ta comporta nos mes como si nos ta sorprendi.
Prijs di propiedad di luhoso na Malmok no tin nada cu falta di cas economico na otro lugar. E regulacion cu ta limita suministro den un sector, manera e moratorio riba desaroyo di condominionan nobo den area turistico, ta impulsa demanda na lugar manera Noord, caminda prijs ta subi y hende local ta sali for di mercado.
Y despues tin construccion. Prijs ta subi globalmente, si, pero na Aruba e ta aún mas malo pa motibonan local, oligopolios, BBO na frontera, y un red di tarifa di importacion indirecto den puerto pa materialnan manera cement, santo y bloki – tur mas caro cu lo necesario.
Esaki no ta culpa di forasteronan cu ta cumpra. Esaki ta nos mes sistema cu ta traha contra nos mes.
Awor, laga nos papia di overtourism. Tur hende ta grita “demasiado turista!” pero e pregunta real ta: ken ta beneficia, y con nos por distribui esaki? Gobierno ta bisa cu nos kier move for di cantidad na calidad—pero nos no a defini con esaki ta realmente. Un pista: huur pa vacacion tipo Airbnb, cu ta un gran parti di mercado, ta 60% propiedad di local y ta beneficia local. E placa ta wordo gasta tur riba nos isla—den panaderia, ferreteria restaurant, supermercado, hardineronan. E ta trickle-down. Mientras tanto, mayoria di ingreso di hotel? Concentra. Y sin menciona e sistema di all-inclusive y e cruceronan—nan por atrae hende, pero nan ta atrae menos balor pa pais Aruba.
Y e cos mas grandi: tur esaki di “husticia” den turismo, y nos a aplica room tax pa huur pa vacacion tur riba nos isla. A pasa un decada. E solucion ta conoci. E ta simpel. Pero aki nos ta. Colecta e room tax corectamente, y nos por financia cas economico, infrastructura, incluso educacion. Esaki no ta soño—esaki ta simplemente haci e trabao.
Papiando di soño—San Nicolas/Seroe Colorado. Ta tempo pa stop trata esaki manera Aruba tin un yiu lubida… E plan di Patrick Bosset y Greg Lacle pa San Nicolas ta hopi dushi. No mas paralisis pa analisis; “get things done”, a la Tito Bolivar.
San Nicolas cu su herencia historico y cultural, cu un carretera cu ta conecta Seroe Colorado den 5 minuut. Nos mester pensa un Seroe Colorado estilo La Romana, Cap Cana, Four Seasons. E plan di Alex Neumeyer. Esaki ta e tipo di vision nos mester. Laga nos construi un golf, crea algo di clase mundial. Y pa nota: e tempo pa keda cu e refineria ya a pasa.
Y por fabor, nos por kita e frase “no tin beach mas pa hende local”? Esaki no ta un problema real. Bo por construi beach den forma responsable cu un costo relativamente abao, cu impacto minimo riba ocean, si bo diseñ’e manera debido. Fisher Island na Miami, parti di Nassau, y incluso Corsou a logra. Nos tambe por.
E problema di planta di tratamento di awa? Finalmente ta moviendo. Bon. Pero esaki ta hiba nos na e olifante den sala: inmigracion. Si, e ta un punto di presion. Pero nos tambe tin un sector publico infla cu mas cu 1.000 hende cu por wordo reubica den sector productivo manera HORECA. No, nos no ta propone un estilo Elon Musk di retiro. Pero kico di un plan serio di 10 aña? Incentivo, re-entrenamento, opcion. Esaki ta politica inteligente.
Kico no ta inteligente? Daña e marca global di Aruba pa constantemente pinta doom y gloom riba overtourism, careteranan cu ta keda, e sistema di riooleringcu no ta traha. E strategia di calidad-riba-cantidad ta e corecto, pero ningun biahero di nivel halto ta reserva un biahe pa un lugar cu ta zona manera si e ta kibrando den pida pida.
Aruba ta paraiso. Pero paraiso no por sostene su mes. Nos mester vision real, liderazgo fuerte, y crecemento sostenibel—no stagnacion disfrasa como precaucion. Laga nos stop cu e narativa cu no ta resolve nada, y cuminza tuma decision.