Un nacion cu no por impone su leynan no por pretende di ta goberna. Aruba awendia ta enfrenta dos forza coruptivo fuerte: un politica di inmigracion cu ta recompensa esnan cu a kibra ley y un tendencia ideologico den direccion di politica cultural exagera cu ta eleva identidad riba merito y hecho. Ambos tendencia ta mina stabilidad, autoridad y union di estado.
E reciente cambionan den inmigracion, mercadea como ‘modernizacion’, ta en realidad un abandono di control. Procedimento relaha, permiso di estadia/relaciona na trabao flexible, y ruta nobo pa esnan sin un historia personal di cumplimento ta manda un mensahe peligroso: cu reglanan ta negociable, y cu conveniencia politico ta pisa mas cu loke ta husto. Esnan cu a drenta o ta aki sin autorizacion, y e companianan cu a emplea nan, a opera fuera di ley. Integra nan sin cu nan paga pa nan violacion di ley no ta reforma, esey ta djis entrega.
E tendencia aki no ta algo teorico, el a keda documenta den sala di corte, den informe di autoridad encarga cu mantencion di ley, y investigacion internacional den ultimo dos decada. Corupcion cu permiso di estadia/trabao y exencion laboral a resulta caba den caso hudicial na nivel halto, incluyendo condena manera den e caso Ibis, den cual e anterior ministro encarga cu labor a haya castigo di prison pa corupcion cu permiso relaciona cu labor. Otro ministro a keda sentencia den e caso yama Flamingo pa fraude y abuso di poder, cu diferente expresion di corte encuanto su red di influencia cu riesgo di integridad den sector bancario. Datonan di corte na Merca ta mustra cu e compania estatal di telecomunicacion (Setar) tabata involucra den un plan di soborno di 2005 te 2026, cu miyones di dollar envolvi. E funcionario envolvi a haya castigo na Merca, sin embargo no tabatin accion hudicial na Aruba. E analisis di National Integrity System pa Aruba (2022) a adverti pa existencia di patronahe sistemico y control debil institucional , exactamente e condicionnan faborable pa politica selectivo di inmigracion bira un instrumento politico.
Igualmente peligroso ta e divulgacion constante di politica ideologico bao di e bandera di ‘inclusividad’. Gobernacion no ta un plataforma pa experimento social. Ora politica ta termina mas den un molde di demanda activista cu den esun di hecho, esaki ta distorciona prioridad, desperdicia recurso, y ta crea division den pueblo. Tarea di estado ta pa sigura trato igual bao di ley, no pa reformula sociedad segun e imagen di cualkier movimento politico.
Un gobierno cu ta dobla su leynan pa conveniencia, o ta busca aprobacion ideologico a costo di union, ta na caminda pa perde su legitimidad. Modernizacion sin orden ta debilidad. Inclusion sin trato husto ta caos. Estado mester para firme, na frontera, den aplicacion di ley y den defensa di principio cu ta tene e nacion hunto. Cualkier otro opcion ta un forma lento di entrega.
Kico mester ta anto e respuesta di un estado cu ta para firme pa implementa y mantene cumplimento di su leynan, tanto den maneho como cultura? Pa e caso na cual ta referi aki, esey ta:
1.Implementa ley di inmigracion sin excepcion; localiza, multa y expulsa trahador sin documentacion; penaliza empleador te na maximo, y publica tur accion di imposicion di ley.
2.Caba cu faboritismo politico; no haci concesion den politica di inmigracion y cultura den temporada electoral.
3. Preserva cohesion nacional; educacion basico, financiamento publico, y politica encuanto cultura basa riba valornan comun, identidad comparti y merito, no cambio repentino pa via di loke ta di moda ideologico.
4. Proteha autoridad di ley; sigura cu cada cuidadano y residente sa cu regla ta ser aplica equitativamente, sin negociacion o aplicacion selectivo.
Pa loke ta e politica anuncia pa inmigracion, gobierno a laga sa bon cla cu e politica nobo pa inmigracion ta sigui. Esaki ta inclui e opcionnan pa permiso extendi y procedimento mas relaha. Si bo ta di acuerdo of no, e asunto ta awor con pa sigura cu e maneho aki ta duna e beneficio financiero mas grandi posible pa Aruba. Si e ruta aki ta inevitable, anto e no mester ta un obra di caridad, sino un strategia economico.
Trabao y residencia na Aruba ta un bien valioso. Cobranza pa peticion di permiso, pa renobacion di permiso, y costo administrativo, tur mester refleha e valor ey. Permiso pa varios aña, sigur en vista di e posibilidad di pidi ciudadania Hulandes na final di e proceso, mester haya recompensa den un cobranza halto, igualmente tambe e forma nobo ‘Flex’ di empleo paga (arbeid in loondienst). Categoria di persona cu educacion superior por haya un cobro mas halto cu e categorianan menor, cu sin embargo mester keda halto bastante pa paga pa e gastonan completo, social y administrativo, cu e pais tin cu migracion. Un suma specifico pa ‘integracion’ por ser cobra pa esnan cu ta drenta nobo awor, mas un ‘contribucion di apoyo na comunidad’ mara na renobacion di permiso, cu por destina legalmente na infrastructura, cuido di salud y educacion. Esaki ta sigura cu cada trahador migrante, irespecto e sector unda e ta emplea, ta contribui directamente na presupuesto nacional, banda di e impuestonan standard.
Dunador di trabao ta e beneficiario mayor di labor migrante y mester carga e parti mayor di e responsabilidad financiero. No mester cobra nan so, sino tambe laga publico sa: e transparencia semper priminti y poco biaha cumpli… Ta ora pa gobierno cuminza publica ampliamente riba e henter e proceso, incluyendo cantidad di permiso procesa y aproba, cantidad di multa pa migrante indocumenta y nan empleadornan, sin excepcion…