
(AP) — Manera e boto a pasa awa brabo di Pacifico, Mariela Gomez y su dos yiu a brasa pa 17 ora riba e tanki di gas cu ta move, insigur di kico tabata sperando nan den e mondi.
E mama Venezolano di 36 aña tabata entre un miyon di migrante cu a biaha crusa e continente den aña reciente cu speransa di yega Merca. Pero cu e caminda legal cera bao di Presidente Donald Trump, e y miles di otro Venezolano awor ta purba pa regresa den un “migracion inverso.”
Mas cu 14.000 migrante, mayoria di Venezuela, a regresa na Sur America desde cu e represion di inmigracion di Trump a cuminsa, segun cifra di Colombia, Panama y Costa Rica.
Luchando pa cumpra hasta cuminda despues di intento fracasa pa keda na Merca, Gomez no por paga e gasto di $280 pa persona pa e ruta mas frecuenta di Caribe pa Colombia. P’esey un cantidad creciente di migrante manera e ta aborda boto cu ta transporta carga entre e capital di Panama y e costa di Pacifico di Colombia cubri cu mata.
E ruta nobo ta mita di e prijs y dos biaha mas peligroso.
“Nos a perde speransa,” el a bisa. “Nos ta purba pa regresa, pero nos no tin e placa pa bay back.”
‘Solamente e paña riba nan lomba’
Den aña reciente, migrante huyendo di e crisis na Venezuela algun biaha a crusa e selva peligroso di Darien entre Colombia y Panama y ta warda lunas na Mexico pa un cita di asilo na Merca. Pero ora Trump a asumi cargo, hopi di e hendenan ey a keda sin caminda pa bay na Mexico. Sin otro opcion, nan a bay back, bahando door di Centro America riba bus.
Nan ta subi boto di carga di movemento slow yen cu mercancia di e otro costa di Panama den Lama Pacifico cada dia, prome di aborda boto di motor precario cu ta pasa lihe banda di e costa. E boto ta hopi biaha yena cu 15 pa 30 hende. Centenares te awor a biaha e ruta, segun un rapport di Nacionnan Uni publica comienso di luna.
“Hende ta yega cu hopi tiki recurso, algun cu solamente e paña riba nan lomba,” segun e capitan di boto di 56 aña Nacor Rivera. “Hopi no por paga e biahe di boto, p’esey mi mester a yuda hopi di nan, hibando nan gratis.”
Na juni, un di e botonan ey cu tabata carga 38 hende a naufraga na lama, heridando un muhe na estado, mucha y un persona cu un incapacidad cu a perde su rolstoel.
Nan a subi tera den area di selva di Colombia, un region yena cu grupo arma cu ta busca migrante, unda no tin refugio y poco acceso na cuido medico, segun e rapport di UN.
“Nos ta urgi autoridad pa cuida hende den e migracion inverso aki pa stop nan di cay den red criminal y trafico di grupo arma ilegal, y bira victima di violencia ainda mas grandi,” segun Scott Campbell, un oficial di derechonan humano di UN na Colombia, a bisa den un declaracion.
Migrante ta subi tera cu caso serio di deshidracion, kemadura, malnutricion y problema di salud mental. Esnan sin placa por “keda pega den condicion inhumano,” segun e rapport.
Esey tabata e caso di Jesus Aguilar, un migrante Venezolano cu a keda pega den un pueblo rural di Panama den e Darien Gap pa dos luna. El a logra pa reuni placa poco poco pa paga un biahe di boto pa Colombia despues cu un local a ofrec’e trabao di limpia nan finca.
Purba suerte atrobe na Sur America
Otro, manera famia di Gomez, a pasa lunas na ciudad di Panama spaar placa pa biaha back Venezuela, pero ora nan no a logra, nan a dicidi tuma e ruta mas barata y largo di e Pacifico.
Sinta riba e tanki di gasolin, Gomez ta sostene su yiu homber di 5 aña den clechi. E famia a huy di e pais sur Americano na 2017 dilanti un economia fracasa y aumento di supresion di gobierno.
Pa añas, el a biba na Colombia y Peru, manera miyones di otro Venezolano cu a huy di e pais den añanan recien. Incapaz di cumpli cu gastonan na e pais cu a lucha pa maneha e supresion di hende vulnerabel, Gomez a cuminsa wak na Merca cu speransa di traha un bida nobo.
Despues di crusa e Darien Gap y mas despues e frontera Merca-Mexico pa Texas na october, su famia rapidamente a ser tuma door di e Patruya di Frontera di Merca y entrega na autoridad Mexicano, cu a laga nan na sur di Mexico.
Poco despues, el a dicidi cu su unico caminda pa sigui tabata bay back cas. Sin trabao y cu cartel buscando migrante manera e, keda na sur di Mexico no tabata un opcion.
Por lo menos na Venezuela e tin su cas y su famia, el a bisa.
“Lo a riesga nos bida y riesga e bida di mi yiu” pa keda sigui, Gomez a bisa. “Nos ta sperando so cu Dios ta proteha nos.”
Awor, manera e ta regresa cas, e no ta sigur kico e lo haya na Venezuela, unda ta enfrenta un represion continuo riba disidencia door di gobierno siguiendo eleccion disputa di aña pasa.
El a bisa si gobierno di Presidente Nicolas Maduro keda na poder, keda na su pais no ta parce un opcion. “Mi lo mester bandona mi pais atrobe, kisas bay Chile,” el a reflexiona. “Mi lo mester purba mi suerte den un otro pais. Atrobe.”
“Pero awor, nos tin cu enfoca so riba yega Colombia,” el a agrega.