Businessman putting house model on top of tower from small wooden blocks

Den e ultimo añanan, e sector di vivienda na Aruba ta mirando un scarsedad enorme, unda mayoria biaha localnan ta keda atras. Apartamento y casnan ta birando mas y mas impagable, vivienda no ta facilmente disponible y pa haya tereno ta un dolor di cabes pa hopi ciudadano. Y aunke e problema aki ta keda bin dilanti, te ainda no ta mirando ningun solucion concreto di autoridadnan pa soluciona esaki.

Bon Dia Aruba a haci un investigacion di e situacion di vivienda awendia, unda a tuma den consideracion con e experencia di busca vivienda ta pa un pareha sin yiu of un famia di cuatro persona. A scoge e dos variable aki pa via di e resulta di censo mas recien riba website di Centraal Bureau voor de Statistiek Aruba (CBS). Den e resultadonan aki, a mira cu den 2020, mayoria hogar riba e isla ta consisti di sea dos persona so, esta un pareha, of di famianan di cuatro pa tres persona.

Den nos investigacion a sobresali algun punto clave.

E problema cu busca vivienda
E prome stap den buscamento di vivienda caba ta presenta limitenan. Riba nos isla tin decenas di companianan di ‘real estate’, algun cu propietarionan stranhero y otronan local. Ora a investiga e companianan aki, a resalta cu mayoria ta priorisa huurmento di vacation rentals pa turistanan of hendenan cu ta biba temporalmente riba e isla y/of ta pone prijsnan di e apartamento of casnan aki den dollar en bes di florin.

Esaki por invita un sentimento di desilusion pa localnan buscando vivienda riba nos isla pasobra e por comunica cu e clientenan mas importante pa e companianan aki ta turistanan of personanan stranhero cu ta paga den dollar. Bon Dia Aruba ya a reporta varios biaha riba e problema di vacation rentals y con esaki frecuentemente ta laga localnan atras, specialmente hobennan mudando back n’e isla despues di studia den exterior cu speransa pa por crea un bida aki y contribui na nos economia.

Pa un pareha of famia cu salario promedio, e apartamento of casnan disponible riba e websitenan di e companianan aki frecuentemente ta inalcansable, haciendo e companianan aki practicamente inutil pa localnan den nan buskeda di vivienda. Y esaki ta laga hende sin opcion cu busca riba nan mes den un manera menos formal y posiblemente fraudulento, esta riba red social.

Riba plataforma di red social Facebook tin varios grupo of paginanan local unda propietarionan y huurdonan ta conecta cu otro pa huurmento di apartamento of cas. Sinembargo, esaki tambe ta trece su reto y peligronan.

Pa prome, disponibilidad di vivienda por ta aun mas scars, ya cu avisonan di vivienda ta bin for di propietarionan priva mes. E segundo reto ta e informalidad di e proceso. Door cu riba red social ta trata mayormente di un propietario so, por tuma mas tempo pa un propietario por responde na tur esnan interesa den e vivienda. Por ta e caso tambe cu nan no ta contesta bo mes. Ademas ta existi e peligro di negociacionnan fraudulento.

Den varios grupo riba Facebook por nota algun usuario cu ta declara cu nan tin vivienda disponible, pero sin presenta ningun potret of descripcion precisa di e vivienda, y ni sikiera un nomber disponible pa interesadonan. Esaki por ta un situacion peligroso unda buscadonan di vivienda por cay den trampa di pagonan fraudulento sin por tin un nomber pa persigui.

Falta di detaye tocante un apartamento of cas por agrega na e duda cu hende por tin online, ya cu bo no sa si loke bo ta reaccionando na dje ta berdad of ta bale la pena pa dedica atencion na dje.

Vivienda ta mayormente impagable
Awendia e costo di un apartamento of cas adecua pa un pareha of famia chikito di tres of cuatro ta sumamente halto pa ciudadanonan. Manera a menciona, pareha of famianan cu salario promedio (esta minimuunloon te cu 3000 florin pa luna), mayoria vivienda disponible via companianan di real estate ta incalcansable. Riba rednan social, hopi biaha por mira e mesun problema.

Mayoria hende buscando apartamento riba Facebook tin un presupuesto di 1.500 pa 2.000 florin maximo pa paga na huur. Sinembargo, masha poco por mira apartamentonan cu un prijs rasonable pa un pareha of famianan cu mester. En averahe, un apartamento adecua—esta cu suficiente espacio y cu utilidadnan den bon condicion—por costa rond di 2.000 of mas florin pa luna. Cu un presupuesto di 1.500 pa luna, mayoria apartamento ta mucho chikito.

E factornan aki ta laga hende sin suficiente recurso sin oportunidad pa haya vivienda. Ex-studiantenan Rubiano, en particular, ta haya nan mes forsa di keda biba cu nan mayornan sin por tin un bista di ki tempo nan por tin nan mesun hogar. Na mei 2025, e topico aki a bin dilanti caba via Comerciantenan Uni Aruba (CUA), unda presidente Frans Ponson a nota cu por surgi problemanan social pasobra demasiado hende ta cera hunto den un cas.

Aunke costo di vivienda a aumenta globalmente, Ponson a clarifica pakico e situacion na Aruba ta diferente compara cu otro paisnan. Manera el a splica e tempo ey, “Na Merca ora un ciudad bira mucho caro bo por bay mas pafo. Hopi caminda por wak e problema aki, pero na Aruba ta asina chikito cu no tin caminda di move. Nos ta masha limita, no manera pais grandi cu tin miles di tereno cu nan por move y bay un caminda cu ta mas barata. Na Aruba no tin’e,”

Haya tereno ta un otro dolor di cabes
durante e conferencia den mei, Ponson tambe a toca e topico di haya tereno, cual ta birando un proceso mas y mas dificil, y alabes inhusto pa localnan.

Ponson a enfatisa cu tereno erfpacht ta tereno di gobierno cu tabata destina pa e pueblo biba aden. Gobierno ta regala e pueblo e tereno aki pa e biba aden, pero cualkier Rubiano cu tin un cas awe riba un tereno erfpacht por bende pa cualkier prijs. Si e persona ta haya un stranhero ta cumpra e cas riba e tereno erfpacht na dos of tres biaha mas di loke e tabata pidi, logicamente e ta bende e cas na e stranhero.

Segun Ponson, no tin solucion pa esaki pero ta importante gobierno y gremionan sinta papia di e tema aki pasobra si tur tereno erfpacht ser bendi na hende stranhero, no ta bay tin ningun tereno mas pa localnan dentro di 10 pa 15 aña. “Nos terenonan ta limita. Tin un tiki tereno cu ta dunando na e pueblo, pero no ta un secreto cu no ta di e localnan mas,” el a agrega.

Con por remedia e situacion?
E situacion di vivienda ta un problema cu mester atencion cuidadoso y experticio, y cu ta keda principalmente e responsabilidad di nos gobernantenan pa atende cune. Sinembargo, mirando con dificil e situacion ta pa localnan, cualkier persona por conclui cu mester tin un restructuracion completo di maneho di vivienda.

Ta parce cu en general, tin un scarsedad enorme den cantidad di vivienda disponible y e cantidad di espacio pa por crea mas tereno pa cas. Pa esaki por tin algun solucion—of al menos puntonan di consideracion—cu por yuda remedia e situacion.

Regulacion estricto di vacation rentals
Den un relato fin di september tocante e topico di vivienda, Bon Dia Aruba a reporta cu tin casi 4.000 unidad di vivienda ofreci como vacation rentals y mas di 30% di hospedahe pa turistanan no ta hotel. Aki atrobe nos ta señala e falta di regulacion estricto pa e sector aki, unda e situacion ta yama pa un restructuracion completo di legislacion, implementacion y mas importante ainda, aplicacion di ley.

Na juni 2024, ex-minister di Turismo Dangui Oduber a anuncia cu e ley pa regulacion di vacation rentals tabata den su ultimo fase y cu pronto den e tempo ey e lo keda entrega na Parlamento. E meta di e ley aki tabata pa crea un “level playing field”, unda vacation rental lo mester cumpli cu lo siguiente:

  • Tur propietario cu tin “lisiting” lo mester un number di registracion;
  • Lo implementa un tarifa di registracion/permiso pa aña;
  • Tur peticion di permiso lo ta digitalisa;
  • Lo tin control di higiena y seguridad di propiedad;
  • Entidad nobo lo controla y supervisa vacation rentals.

E tempo ey no a mira of tende di progreso cu e ley, y te ainda no a mira ningun accion for di minister di Turismo actual, mr. Wendrick Cicilia, pa e progreso di e plan aki.

Renobacion di edificio/casnan bandona
No ta un secreto tampoco cu tin hopi cas rond di Aruba cu ta bandona y cu ta bay perdi pa motibo di problemanan entre famianan. Miembro di prensa a puntra si esaki ta algo cu por bin un solucion pe tambe pa asina no tin tanto tereno ni cas cu ta bay perdi mirando e necesidad cu tin pa tereno y cas entre localnan.

Ponson splica cu esaki ta un topico cu a bin dilanti caba tempo cu nan a papia di dje relaciona specificamente cu caya grandi cu tambe tin un cantidad di edificio bandona, pero gobierno nunca no a haci nada.

Tambe tin varios cas rond nos isla cu ta keda bandona, sea pasobra famia no por paga pa renob’e of no tin interes den renobacion priva. Kisas por ta un solucion pa gobierno inverti den cumpra e terenonan aki back y renoba nan pa uso local. Esaki ta encera un cuestion di legalidad y kico por cumpli cu un presupuesto gubernamental, pero e por hunga un rol den e solucion.