Kico fayecimento na cierto edad, posiblemente ‘prematuro’, tin di haci cu supuesto ‘inutilidad’ di Canasta Basico, pa cual ta recomenda su abolicion? Mas cu talvez bo lo pensa; esey nos lo splica den e Editorial aki. Tur dos tin cierto relacion cu nos estilo di bida, con saludable of no esaki ta y kico por/ta haci pa mehora esey?

Pa cuminza e preocupacion di e organisacion pa adulto mayor OPPA, encuanto e mortalidad aumenta den e grupo di edad cu no ta den e categoria di edad cu tin e averahe di expectativa di bida general, cu ta 74,1 aña pa hende homber y 80,3 aña pa hende muher. Pa bon comprension, esaki ta e averahe di edad na nacemento, no expectativa na edad avanza. E ta un averahe hustamente pasobra hende ta muri na tur diferente edad, di baby te na anciano di 100+. Ora bo tin cierto edad, digamos 70 aña, bo no por conclui, por ehemplo como homber, cu bo “tin cuatro mas pa bay”. Esey ta depende totalmente di e situacion y condicion individual di cada persona. Ademas por calcula un expectativa promedio di bida di hende cu a yega na determinado edad; pero esey lo ta pa otro dia.

En todo caso, con splica e aumento constata den fayecimento di hende di edad di 60-69 aña? Aki tin varios factor cu por ta involucra, cu ta haci dificil pa saca conclusion sin haci mas investigacion. Tambe un cierto cambio den cifra por ta un variacion estadistico cu a lo largo den curso di tanto aña, no ta haci tanto diferencia.

Di otro banda, por ta cu nos ta cuminza haya e efecto di aumento di enfermedad cronico, por ehemplo bao influencia di condicion general manera obesidad, cu dado momento ta cuminza causa mortalidad aumenta na edad mas abao. Loke ta sostene e pensamento aki ta e fenomeno constata varios aña pasa caba, e presencia di factor manera obesidad y diabetes cerca hende di edad mas abao, hasta den nos hubentud. Esaki por causa cu complicacion den enfermedad cronico na un edad mas abao caba por cuminza causa morto. Nos no ta core saca conclusion aki; loke mester ta investigacion serio cu e instancianan autoriza y capacita mester haci.

Di cualkier manera por constata cu nos situacion general di nutricion ta malo, di pesimo calidad, cu na varios otro pais a conduci na loke nos tambe tin, cu un incidencia halto di cancer y problema cardiaco. Por observa aki tambe cu e organizacion menciona ta pone mas enfasis riba cuido medico, pero esey sigur na edad halto, ta cuido curativo na un instante hopi laat; mester cuminza cu un estilo di bida mas saludable cerca nos mucha y hobennan.

E otro banda di e mesun asunto nos ta topa algun pagina mas atras den nos mesun edicion di ayera. E autoridad encarga cu supervision di competencia husto (Aruba Free Trade Agency; AFTA) ta conclui di nan unvestigacion encuanto prijs relativamente halto pa alimento y producto di promer necesidad, cu e ley di Canasta Basico no ta funciona bon y no ta contribui na competencia comercial, y hasta por stroba esaki. E conclusion aki di un banda no ta sorprende nos. E canasta basico ordena pa ley ta cubri un cantidad limita di producto di promer necesidad y por lo demas ta laga mercado liber dicidi prijs. Cu esey no tin hopi efecto riba e cantidad grandi di producto disponible, unda cada comerciante por dicidi pa su mes ki prijs e ta pone, ta di compende. Pero esey tampoco ta e obhetivo di e ley aki; e meta principal ta pa duna esnan di menos recurso un paquete di producto basico na un prijs mas abao posible. Loke ta dificil pa comprende, sigur si no tin un splicacion mas amplio di banda di AFTA, cu un segmento asina limita lo ta stroba mercado y cu, si acaso aboli e ley aki, anto di mes mercado liber lo percura pa…, prijs mas faborable? Lo ta bon si nos por haya siquiera un indicacion di e autoridad ta con esaki lo mester tuma lugar den un mercado, unda nan mes ta constata cu tin poco competencia, entre otro pasobra tin relativamente poco importacion paralelo, cu e consecuencia cu e importador ta esun cu ta stipula pa un gran parti e prijs di e producto importa. Si hustamente pa e productonan di promer necesidad ta constata cu ta existi un situacion di mercado ‘oligopolistico’ (termino usa pa AFTA), cuanto diferencia e abolicion di e canasta basico ta bay haci, si mayoria di e productonan di e canasta ta bin di e mesun grupo ‘oligopolistico’ aki? Nan ta bay baha prijs pa duna nan rebendedor mas espacio pa competi cu otro den e mercado limita cu nos tin? Pasobra nan no tin incentivo pa baha prijs, si nan ta e importador unico…

Por ultimo, algun consideracion pakico NO aboli e Canasta. Den e temponan dificil aki tin un gran cantidad di famia cu ta resta un pida luna ora placa caba. Pa esun cu mester, e ta un ayudo. Ademas, por observa cu e Canasta, compara cu varios aña pasa, ta garantiza prijs razonable pa cierto producto basico, manera berdura congela. Den ausencia di medida pa regula prijs di berdura fresco, esaki ta ‘second best’ pa acceso na berdura na prijs razonable. Nos ta mantene nos critica cu e productonan selecciona mester ta mas orienta riba salud, pero aboli no ta aporta nada na mehora salud en general, y nada na mehora competencia comercial tampoco, si esey ta e obhetivo.