complicacionnan diabetes.jpg

World Health Organization (WHO) ta proyecta cu diabetes lo ta e di 7 causa mas comun di morto pa aña 2030. E unico maneranan pa evita of preveni cu bo ta sufri di Diabetes tipo 2 ta door di come saludabel, haci actividad fisico regular, mantene un peso saludabel, evita humamento. Asina mes hopi ta e personanan cu no ta sigui e guia aki y ta desaroya otro malesanan a consecuencia di tin Diabetes of pa motibo di ta pre diabetico, manera malesa di curason, mal funcionamento  di riñon, daño den sistema di nervio, amputacion, y perdida di vision.

E enfermedad cronico aki aña pasa a afecta 17% di nos comunidad. Sonja Kappel, representante di Departamento di Salubridad Publico den Plataforma di Salud a informa. Cifranan obteni for di International Diabetes Federation (IDF) cual Aruba tambe ta miembro di dje ta splica cu 415 miyon hende tin diabetes na mundo y cu tin mas di 44.3 miyon hende den e region di Noord America y Caribe cu tin diabetes y pa 2040 e total aki lo yega 60.5 miyon. Segun IDF na Aruba tabatin 10.700 caso di diabetes durante 2015.

Pa loke ta Diabetes tipo 2 cu anteriormente tabata wordo yama un malesa di behes awo esaki no ta e caso mas. Mas y mas hoben y personanan bou di 30 aña ta wordo diagnostica cu e tipo di Diabetes aki. Esaki ta mustra claramente cu tin un cambio grandi den estilo di bida awe compara cu antes. Un aspecto hopi alarmante pa esaki ta e hecho cu hende no ta bira consciente di tur e daño cu ta wordo causa na e curpa, a pesar cu nan tin Diabetes. Ta mira pashentnan ta sigui come malo, hasta tin caso cu nan ta “horta shot” na cama den hospital y cumpra cuminda cu nan no mag di come.

Mas gasto pa comunidad

E problema grandi cu lo bin pa Aruba aki algun aña (cu ya nos a cuminsa sinti efecto di dje), ta e hecho di e gastonan astronomico cu AZV lo tin. Door di e sistema obligatorio cu nos tin aki na Aruba pa loke ta pago na AZV, tur hende (saludabel of no), lo mester sigui cubri gasto di personanan cu ta hiba un estilo di bida no saludabel, cu tur e consecuencia cu esakinan tin cun’e. E tristo den e caso aki ta cu un persona saludabel cu nunca ta bay dokter, acerca su dokter pa un chekeo general, e ta wordo nenga di esaki pa motibo cu AZV no tin suficiente fondo pa cubri esaki. Mirando cu e diagnostica di Diabetes no ta algo simpel y ta bin cu hopi consecuencia, e gastonan ta varia masha hopi. Gastonan cu ta encera bishita na dokter, remedi, tratamento y cuido di e pashent. 

Tin un grupo grandi cu no ta sigui e consehonan di dokter tampoco (negligencia) y nan ta desaroya otro malesanan, cu por causa cu ya nan no por traha mas (mas gasto pa e grupo cu si ta traha). E gastonan aki ta pone bo kisas pensa dicon nos no tin un sistema cu ta incentiva esunnan cu si ta mantene nan mes saludabel. Of cu ta hisa e contribucion di personanan cu ta pre diabetico. E ta asina cu un persona Diabetico ta costa 2.3 biaha mas hopi cu un persona saludabel. Pakico e mester ta asina cu personanan cu ta haci un esfuerso pa ta saludabel mester cubri e gastonan aki? E pregunta ta keda habri tambe, cuanto aña mas ta bay warda pa gobierno pone un instancia cu ta traha preventivo, of cu ta cubri gastonan di guia pa un estilo di bida saludabel pa personanan pre diabetico y no warda pa ora cu ya e persona ta diabetico pa cubri un dietista pe.

Negligencia

Notabel ta cu e ta un problema grandi no na Aruba so, sino mundialmente. Pero tambe e tin hopi di haber cu e cultura y disponibilidad di cumindanan “fast food”. Mayornan den “rush”, cu en bes di prepara un pan pa nan yiu ta cumpra pastechi, y falta di conocemento di kico ta saludabel, por ehempel simpel diferencia entre juicenan di paki cu no ta 100% natural, of malta cu ambos ta yena cu sucu compara cu un juice 100% of simplemente awa. Mayornan cu pa motibo cu nan no ta come berdura, no ta duna nan yiu esaki pa come tampoco. 

A yega ora pa gobierno pone regla stricto na scolnan riba e tipo di cuminda no saludabel cu e muchanan no mag di trece. Tin algun scol, specialmente kleuter aki na Aruba cu tin reglanan pa loke ta e sorto di treat cu ta permiti ora muchanan haci aña, pa evita cu muchanan ta wordo carga cu tanto sucu, pero ta scoge pa un appel. Kisas ta tempo multa of te hasta aresta mayornan cu ta responsabel pa nan yiu obeso, un ley cu ta vigente pa algun aña na Inglatera caba pa proteha muchanan bou di 16 aña. Esaki ta wordo considera como un acto di negligencia.