Mientras economia ta marcha bon, atencion ta bay mas tanto na e problema y conflictonan cu tin alrededor di presupuesto. E bon progreso economico ta un bendicion den e temponan insigur aki, por lo pronto en todo caso, pasobra no por predeci con e guera na Ucrania lo por causa cambio desfaborable den curso di e aña ainda. Na e momento aki ta parce improbable cu lo yega un fin na e hostilidadnan pronto, y cu Europa lo mester prepara pa un invierno ‘cayente’, mihor bisa hopi friu, pa escasez di gas natural, unda e dependencia grandi riba gas di Rusia no lo haya solucion a corto plazo. Esun mas afecta den esaki ta e curazon industrial di Union Europeo, Alemania, cu di algun manera mester yega na un acuerdo cu Rusia, aunke sea pa suministro parcial di gas pa algun tempo ainda.

A pesar di e impacto economico na Europa, na Merca a sinti esey te awor hopi menos y tabatin como consecuencia faborable cu turismo di Merca a recupera bastante fuerte, resultando positivo pa Aruba. Di otro banda, e consecuencia di e escasez di cuminda ta mas un problema pa un isla manera Aruba, cu pa un pais manera Hulanda, unda te awor e abastecimento di alimento no a mustra tanto afecta ainda. E problemanan cu transporte di producto agricola di Ucrania via e hafnan na Lama Preto no ta afecta Europa, ya cu e transporte ey ta continua via tera directamente.

Sin embargo, cu vista pa futuro Aruba lo mester haci mas cu ‘count our blessings’ actual. Esey ta tumando lugar tambe, a traves di entre otro e consultanan di gobierno cu gremionan empresarial y elaboracion di e metanan di desaroyo sostenible pa 2030. Na e momento aki no tin tanto detaye conoci den ki direccion esakinan lo bay, pero tin hopi cos cu no mester warda riba publicacion di e bandanan menciona pa por elabora riba nan. Un tema cu por pone den centro di atencion actual ta esun di seguridad alimentario (food security), cu merece un analisis di un angulo diferente cu esun di custumber. Den ultimo añanan a atende e tema mas tanto di punto di vista di mas produccion di alimento local. Aunke esaki por parce algo logico, den practica e ta topa cu varios obstaculo. Uno ta cu e posibilidadnan natural y tecnico ta limita, y e otro ta cu si no tin un plan realistico pa haci loke por, anto no lo mira mucho ta sucede. Ademas ta importante pa keda mustra riba e alcance limita cu e sector aki ta brinda, en vista di e nivel di sustitucion di importacion cu por logra. Esaki ta loke esnan entusiasma pa haci algo naturalmente no kier tende, pero e ta parti di e realidad di cualkier iniciativa pa yega na actividad cu tin e obhetivo di reemplaza importacion. Tambe no sa menciona cu pa yega na sustitucion ta necesario pa keda importa practicamente tur cos pa e actividad, como cu practicamente no tin produccion local. Asina e beneficio den sentido di spaar divisa no ta asina grandi manera por kere. Historia recien di Caribe ta yena cu ehemplo di esey.

Realidad ta cu loke a mira te awor tabata iniciativa parcial, di bon intencion, pero careciendo e cuadro general di condicion pa por realiza algo sustancial. Y ta aki cu nos ta topa cu un siguiente obstaculo grandi, cual ta cu mayoria di e iniciativanan empresarial cu nos ta mira surgi, ta iniciativa empresarial cu ‘mester bay come for di e mesun baki di cuminda’, cual ta e poder di compra local. Es decir, ta trata di actividad economico cu no ta genera divisa, sino cu ta logra benta local so cerca e consumidor local. Y aki ta conta e regla general cu ‘florin gasta cerca un no ta florin gasta cerca e otro’. E producto bendi ta requeri uso di divisa pa importa e materialnan necesario, y si no tin benta den exterior e efecto positivo a largo plazo di e iniciativa no ta asina grandi.

No ta pornada hopi biaha, ora ta papia di actividad economico cu ta genera divisa, hopi ta pensa riba un refineria, cu den nos concepto ta un ‘gepasseerd station’, o algun inicitativa bon, manera producto deriva di aloe cu a logra exportacion considerable. Di cannabis no mester di papia mes. Banda di e proposicionnan pa mehora condicion pa facilita conduci un negoshi en general, esta e condicionnan cu ta faborece cualkier empresa, ta absolutamente necesario pa pone mas atencion na e actividad cu ta trece divisa aden. Den e sentido aki no ta necesario pensa riba producto tangible so; por ta cu nos fuerte ta mas riba tereno di servicio, usando por ehemplo idioma, pero ta requeri un cambio grandi den nos manera di pensa.

Y tur esaki tin un relacion tambe cu e tema general di desaroyo sostenible. Desaroyo socio-economico solido, cu ta capaz di sostene su propio continuacion ta base pa tur otro aspecto di desaroyo sostenible, sea social, educativo, di medio ambiente, etc. Promer cu tur cos, cada comunidad sostenible mester por paga su cuentanan. Y mester haci esaki cu actividad economico cu no ta crea su propio enemigo, manera daño na medio ambiente cu finalmente ta perhudica e mesun actividad ey. Ta necesario y cu urgencia, pa cuminza hiba e debate mas aya di e mero intencionnan di principio, cu ta importante pero no por keda colga eynan.