Den nos edicion di e siman aki di nos column tocante nos idioma nacional Papiamento, atencion pa algun palabra di nos Papiamento di antaño, cu probablemente varios di nos no conoce. Sin embargo, ta importante mantene conocimento di esakinan. Di awor en adelante, cu nos tin un idioma oficial caba, ta mas facil pa registra y administra desaroyo den nos idioma den futuro, pero loke a tuma lugar den pasado no ta bolbe, y como gran parti no ta documenta, tur loke por capta ainda ta valioso pa nos.

Pa cuminza lo siguiente: esnan di mas edad lo por corda cu, por ehemplo durante un discusion demasiado acalora, cu tur hende papiando y gritando pareu, un di e personanan ta sclama”Abrenuncia” o: “Abrenuncia, Satanas”. E expresion aki tabata significa un forma di bisa: “Ta basta, mi ta aleha di e discusion aki”; o, “Mi no kier sa nada mas di e asunto aki”.

E ‘abrenuncia’ aki, cu cerca nos tambe tabata ser pronuncia como ‘abranuncia’ o ‘abranucia’, di unda realmente e ta bin, incluso e referencia na Satanas? E palabra tin su origen den e acto religioso catolico di bautizo, unda e persona cu ta ricibi bautizo, o den caso di un recien naci esun cu ta su representante, e padrino, ta haya e pregunta di e sacerdote cu ta efectua e acto di sacramento: “Ab renuntias Satanae?” (Bo ta renuncia Satanas?). E contesta ta: “Ab renuntio” (Mi ta renuncia). E practica aki den bautizo a surgi for di e doctrina catolico antiguo cu e pagano, esnan no bautiza, ta ainda den posesion di mal espiritu, y cu a traves di bautizo ta libera e persona di tur relacion cu Satanas; un forma anto di exorcismo. Cerca nos el a haya e contenido di un renuncia, un declaracion di no kier ta parti mas di e discusion o pleito andando.

Otro palabra interesante ta e verbo ‘brongosa’. Esaki ta di uso mas coriente ainda, aunke no di uso diario tampoco. E ta significa, na Papiamento en todo caso, pone un hende su cara na berguenza y por lo tanto asina ofende e persona.

E verbo original na Spaño ta ‘abroncar(se)’ cu ta ser usa den varios sentido manera: pone na berguenza, ridiculiza, fada, molestia, zundra un persona, interumpi, y duna un persona ‘un les’. ‘Abroncarse’ ta significa rabia, bira furioso. E termino ta existi na Portugues tambe, aunke den uso diario mas tanto no ta referi na e verbo ‘abroncar’ sino cu ta usa e forma di ‘dar bronca’ (duna rabia):“O que ele faz é so pensar un motivo para me dar bronca” (“Loke e ta haci ta pensa so riba un motibo pa haci mi rabia”).

Un palabra cu ta di menos uso ainda cu esunnan trata aki riba, ta e palabra ‘brigand’ o ‘brigant’, cu ta existi den diferente idioma di origen Romano, manera Frances (brigand) y Italiano (brigante), banda di Portugues y Spaño. Den e dos ultimonan aki ta existi tambe e variante ‘bergante’ cu, asina leu cu nos conocimento ta bay, ta di mesun origen. Segun nos opinion e termino aki probablemente nunca tabata di uso general na Aruba y tabata existi solamente den algun famia. E tempo aya, ora nan yama bo ‘brigant’ ta pasobra bo tin un actitud grosero y agresivo. Awendia nos lo bisa cu “bo ta kere bo ta tough”. Nos idioma naturalmente tambe conoce e relacion cu e verbo ‘brigar’ (bringa), cu ta bin di Portugues. Cerca nos e verbo ‘brigar’ di Portugues a bira a traves di tempo ‘bringa’. Finalmente, e termino a haya bida den vocabulario militar general na mundo: ‘brigada’, cu ta e unidad di un o varios mil hende, parti di un division, y cu ta consisti di varios batayon. Nos por mira cu tras di algun palabra simple tin henter un historia scondi; ta na nos pa explora esaki.