Den nos edicion di e siman aki di nos column tocante Papiamento, cu a proposito ta cumpli un aña otro siman, atencion pa e palabra ‘mes’, su origen y formanan deriva. E palabra ‘mes’ ta uno cu nos ta usa hopi biaha pa dia. Su origen ta parce nos di Portugues (mesmo) pero por ta relaciona cu Spaño (mismo) tambe. Den nos idioma nos a corta esaki en todo caso te na ‘mes’ pero despues a añadi algo pa indica practicamente ‘mesun’ cos. Nos ta conserva e forma cortico original ora nos ta referi por ehemplo na un persona: “E mes a bay regla e asunto”. Pero ora nos ta papia di asunto o cos material, nos ta usa e forma elabora di ‘mesun’. Aki ta importante detaya un poco mas.

Por ehemplo, ora nos ta referi na algo cu ta indica algo similar o identico, nos ta usa ‘mesun’, por ehemplo: “El a keda semper cu e mesun auto”. Mester bisa cu esaki ta e forma di formula awendia, pasobra mitar siglo pasa tabata normal ainda pa bisa: “El a keda semper cu e mes auto”. Realmente nos no tin un splicacion pa e adicion di e palabra ‘un’ na e ‘mes’. Talvez nos mester busca e splicacion den e deseo di pone enfasis riba e palabra ‘mes’. Den e caso aki nos ta supone cu esaki ta asina, pero no tin certeza. En todo caso, a surgi tambe e plural di e ‘mesun’, cual ta ‘mesunnan’. Esaki ta aplica tanto na persona como na otro asunto en general. Ehemplo: “E polisnan cu a yega na su cas ta e mesunnan cu a deten’e siman pasa, den e mesun autonan.”

Tambe ta parce nos importante elabora un poco riba e palabra ‘mescos’ y e variante ‘mesun cos’. Nos ta usa esakinan en principio den situacion diferente. Por ehemplo, nos ta bisa: “El a keda mescos, e no ta curando,” refiriendo na e estado (di salud) den cual un persona ta. No ta parce nos corecto pa bisa “El a keda mesun cos”. E idiomanan cu a duna nos originalmente e palabra, conoce den un frase similar e forma di ‘lo mismo’, o na Porugues ‘o mesmo’. Nos no conoce esey pasobra ey nos antepasadonan a dicidi di tuma otro rumbo y a introduci e palabra ‘cos’ pa por expresa esaki. Loke na e idiomanan ey ta ‘lo mismo’ o bisa den otro forma ‘la misma cosa’ (Portugues: ‘o mesmo’ o ‘a mesma coisa’), na Papiamento a keda combina den ‘mescos’ y ‘ e mesun cos’. Asina nos tambe conoce e expresion “Esey no ta e mesun cos” mientras nos por bisa tambe “Esey no ta mesun cos’.

Den e caso particular aki nos por mira ehemplo di laga e articulo (lidwoord) ‘e’ for di e frase, sin cu e contenido ta cambia. Por cierto cu nos por observa cu hopi biaha ta usa e articulo ‘e’ sin cu ta necesario. Ehemplo: ora nos ta referi na un instancia, nos no ta usa e articulo. Nos ta bisa: “Gobierno a tuma un decision finalmente.” Esaki ta ora ta trata di un gobierno unda den e contexto caba a indica di cual gobierno ta trata.

Pero, pa bolbe na e asunto di ‘mescos’, mester tene na cuenta cu ‘mescos’ no ta ‘mesun cos’ cu ‘mesun cos’… Aki e cosnan ta complica un poco, pasobra den nos idioma nos ta haci uso di ‘mescos’ den un otro sentido tambe, esta cu nos ta referi na e situacion unda ta trata di algo di igualdad, o cu nos ta indica algo unda nos ta compara algo cu otro. Un ehemplo: “Mi kier pa trata mi mescos cu nan.” Aki no lo ta corecto pa bisa “Mi kier pa trata mi mesun cos cu nan.”

Te asina leu nos tema di siman. Nos ta keda aprecia reaccion y eventual pregunta riba nos pagina di Facebook di Bon Dia Aruba.