Psikiatra y hefe na Sociaal Psychiatrische Dienst (SPD) Rafael Lopez ta conta Bon Dia Aruba cu informacion duna riba malesanan mental ta practicamente nulo compara cu antes. Tempo cu e departamento tabata brinda informacion na scolnan y instancianan, segun e psikiatra ta splica nos, e casonan tabata menos.

SPD no ta brindando charlanan di conscientisacion regular mas na scolnan of instancianan. Solamente den casonan sporadico of ora un instancia ta organisa un actividad special nan ta haci esaki. E departamento no tin dianan di informacion mas organisa manera cu nan tabata tin por ehempel dies of mas aña atras. No por brinda e mesun servicionan aki pasobra nan no tin e personal pa haci e mas, sr. Lopez ta splica.

Intento di suicidio a subi
Segun sr. Lopez, pa locual ta e area di felicidad bao di nos hobennan y pensamentonan/intento di suicidio, e casonan a aumenta basta compara cu tempo. No cu el a aumenta directamente via di no ricibi informacion, pero segun SPD tempo cu nan tabata duna hopi informacion na hobennan na scol y comunidad, e casonan tabata hopi menos, cual ta un observacion interesante. “Si nos tabata papia den un lapso di dies aña nos tabata tin intento di suicidio na 5,5%, anto e ultimo registracion ta awo na 13%. Kiermen esaki den un lapso di dies aña a subi hopi.” Si bay bek na e felicidad di e hobennan unda bo tabata tin 7 pa 8% di hobennan cu ta bisa cu nan no ta feliz, y tuma e ultimo Youth Survey di 2012 , nos ta papiando entre un 14 pa 15% di nos hobennan no ta feliz segun SPD. Estado emocional ta bayendo atras den nos hobennan.

Investigacion riba estado emocional
SPD a haci un investigacion bao di nos hobennan pa wak cuanto hoben tin e pensamento di suicidio, of con feliz nos hobennan di berdad ta. E resultado e tempo ey tabata cuadra tambe cu loke nan tabata haya na caso di suicidio na SPD. Den nan casonan di intervencionnan di crisis, un 5 pa 5,5% di casonan tabata referi na intentonan di suicidio. “ Den e investigacion di e estado emocional di nos hobennan a mustra tambe cu 5,5% di nos hobennan ta pensa frecuentemente riba suicidio. Si tuma 700 hoben e tempo ey cu nos a entrevista, bo tuma un 5% di nan bo ta bay haya un 37, 38% bao di 700 cu constantemente tabata pensa riba suicidio. Si nos wak cuanto caso nos tabata haya, bo ta wak cu hopi di esunnan cu ta pensa riba suicidio, tabata comete of haci un intento di suicidio.”

Mas pashent psikiatrico hoben
Si bini bek riba e pashent psikiatriconan mes segun sr. Lopez, nan no tabata tin asina hopi pashent psikiatrico hoben, mientras cu aworaki si esakinan ta biniendo bek; pashentnan cronico entre 20 cu 30 aña. “Ami semper ta keda link e na e falta di informacion den nos comunidad.” E charlanan tabata yuda den diferente concepto: e familiar ta reconoce e persona, e docentenan ta reconoce e cambio den un hoben, y hopi biaha e hoben mes ta bin dilanti ora e tende e informacion si ta ripara cierto cambionan. Of segun e psikiatra, bo tabata haya nan via trahadonan social di scol anto haya e casonan den fasenan hopi mas trempan. Asina por a mira for di trempan kico tabata e factornan cu tabata inicia e momento cu e malesa ta cuminsa avansa.

Un di e factornan mas frecuente cu nan ta experimenta cu droga. Bo por tin control caba riba e malesa pero e droga ta ‘trigger’. “Si bo evita e droga, bo por evita cu bo ta bay bira mas malo. Si ta necesario, bo ta combina esaki cu un remedi pa un temporada cortico, y e hoben ta recupera. E psikiatra ta splica cu tin hopi caso cu bo por evita si prepara pa esaki for di trempan: pa busca terapia.”

Manera tambe Bon Dia Aruba a trece dilanti den entrevistanan anterior cu psicologo Dimitri Halley, combina esaki cu tratamento psicologico pa yega mas pronto posibel na resolve e origen emocional/spiritual/mental di cualkier problema.

Conscientisacion
SPD tabata tin charlanan hopi frecuente for di aña 1997 y mas largo cu nan tabata tarda pa duna un charla lo por ta tres luna; cu minimo cuater charla anual pa profesionalnan. E charlanan ta pa esunnan cu ta traha den tereno di salud y tambe tereno social. SPD mes ta kies e tema dependiendo na e peticion y necesidad. E por ta tema di un malesa of con pa trata cu cierto caso.

Uno topico cu tabata bin hopi dilanti ta con pa trata cu agresividad segun sr. Lopez. ‘E parti bon di esakinan ta cu bo no ta djis duna informacion, bo ta haya informacion tambe den un intercambio di pensamento.” Banda di charlanan, SPD tabata organisa conferencianan grandi pa aña. Conferencia riba kico ta psikiatria y adiccion, kico ta trastorno di personalidad y suicidio.
Tabata tin informacion pa prensa tambe por ehempel con pa cubri casonan di suicidio. Pues a bin na un acuerdo algun tempo pasa pa prefera di no duna mucho atencion na un caso of intento di suicidio pa motibo cu un caso ta yama un otro.

SPD tabata ofrece mas informacion na instancianan tambe, unda cu tin persona cu tin problema mental ta traha cu nan no kier kita for di trabao por ehempel. “Si e persona keda bao tratamento y stabilisa, anto e ora bo ta informacion na instancia tambe na con pa trata cu e persona aki cu nan por tene na trabao.” E psikiatra ta sigui bisa:E scolnan tabata hopi importante pa nos. Nos tabata duna charla klas pa klas, tin ora bo ta bay purba cubri mayoria klas den un siman. Y tin ora den un dia di informacion, nos ta tuma henter e scol.” Sr. Lopez ta sigui splica nos cu nan tabata informa docentenan tambe.

Kibra taboo
E meta mas grandi pa brinda informacion segun SPD, tabata pa no solamente kita e taboo rond di psikiatria, pero pa conscientisa e comunidad pa busca ayudo mas trempan, y cu esaki ta oke pa haci. Sr. Lopez: “Pa motibo cu hopi biaha hendenan tin miedo na acepta cu un familiar di nan por tin un problema mental. Mescos cu si un mucha kibra su pia, bo ta hib’e dokter mesora. Ta conta pa esaki tambe, bo wak cambio den su comportacion bo por hib’e mesora. E meta ta pa e famia y pashent acepta su malesa cual hopi biaha ta trece cu bo ta haya menos friccion den famia.”