CAft a bin pa keda?

Atrobe a bin discusion tocante e pregunta te ki momento lo tin supervision di Reino riba nos situacion financiero gubernamental. E partido den gobierno ta di opinion cu esey mester dura te e momento cu Aruba yega na un presupuesto balansa, esta 2018. Despues ta bin cu un ‘Begrotingskamer’ cu mester fungi como un entidad autonomo cu ta conseha gobierno encuanto su presupuesto.

Recientemente nan ta critica e partido grandi den oposicion cu nan lo ta boga pa Hulanda (Reino) prolonga e supervision y hacie algo permanente. Nos no ta bay den e detayenan di e debate entre e partidonan, pero ta enfoca riba e pregunta: kico a palabra, te ki tempo nos lo tin e supervision financiero, den cual Reino ta hunga un papel? Esey ta termina ora Aruba yega un ‘balanced budget’? Desde e momento ey Aruba ta ‘take over’ y ta bay vigila situacion financiero via su Camara di Presupuesto? Y, importante, Aruba ta haya acceso na prestamo cu interes abao via Hulanda? Pa cuminsa, nos mester bolbe na e protocol firma na 2015, despues di e deliberacionnan na Aruba, cu ministro Plasterk. E negociacion tabatin dos opcion so: intervencion di Reino, o un acuerdo cu Aruba mes ta impone e supervision. E protocol aki ta e acuerdo a base di cual Aruba a bin cu un ley propio, den cual a describi e facultadnan di Reino pa supervisa, y interveni, si segun nan esey ta necesario. Sin embargo, tin un parti di e protocol cu ta bin te na ultimo, unda ta duna e perspectiva di kico lo ta finanza sostenibel y na ki momento ta papia di esey.

E protocol, punto 12: “Het College stuurt aan de raad van ministers van het Koninkrijk zijn conclusies indien het Balanced Budget als bedoeld in de meerjarencijfers uit de landsverordening tot wijziging van de begroting 2014 duurzaam is gerealiseerd in overeenstemming met de bepalingen uit onderhavig protocol en landsverordening, met het oog op instelling door Aruba in samenwerking met Nederland van een Begrotingskamer om het onafhankelijk toezicht over te nemen en voort te zetten. Op dat moment wordt een begrotingspad vastgesteld naar houdbare overheidsfinanciën met een staatsschuldquote van op termijn 40%.” Claramente e documento ta papia di un situacion sano ora Aruba yega atrobe na un corelacion entre debe y GDP di 40%… Y kico un corelacion di 40% ta significa, si awor nos ta na 86%? Si nos tuma por ehemplo e proyeccionnan di Banco Central cu ta contempla e efecto riba nos crecemento economico di e reapertura di e refineria, cu ta e proyeccion mas faborabel cu tin actualmente, nos por mira cu yega na 40% di debe/GDP ta un caminda masha largo, cu por tuma nos por lo menos mas di un decada. E protocol ta bisa cu conhuntamente lo diseña un ruta di presupuesto pa yega na 40%. Te e momento ey nos lo tin Reino vigilando kico nos ta haci.

Y ta logico cu Hulanda no ta laga Aruba bay su mes caminda otro aña caba, ora nos ta apenas na 82-83% di debe/GDP, plenamente den teritorio di peligro… y cu e riesgo grandi cu dentro di un par di aña Aruba ta den problema grandi atrobe, sigur si tin algun contratiempo economico no visibel awe. Un di e argumentonan di gobierno ta cu asunto financiero ta un asunto di e pais (‘landsaangelegenheid’). E protocol ta bisa tocante esaki den e considerando: “hoewel de openbare financiën een landsaangelegenheid zijn, de regering van Aruba het wenselijk acht om structureel onafhankelijk toezicht hierop in te stellen.” Esaki ta bisa tur cos. Ta nos asunto, pero Reino tin un responsabilidad di garantisa bon gobernacion, y mester eherce e supervision tambe. Basicamente e protocol ta ripiti loke ta hancra den Statuut, pero tambe ta bisa bon cla cu ta gobierno di Aruba mes ta haya cu den e situacion actual supervision independiente ta necesario.

Asina ta cu na e momento aki e argumento di autonomia no ta al caso. Esaki tin e consecuencia tambe cu nos por tuma e supervision financiero di Reimo como algo permanente pa hopi aña, gusta of laga. Nos por mira esey como algo negativo, cu ‘nos no por haci loke nos kier’, segun cierto politiconan. Ta claro cu nan ta papia di ‘nos’ pero en realidad nan ta referi na nan mes. Pasobra nan no kier goberna cu disciplina financiero. Nan kier tin e posibilidad pa nombra cuanto un hende cu nan kier den servicio publico, na luga di enfoca riba loke nos como comunidad mester.

Esey semper ta beneficia cierto di nos, pero e otronan mester paga e cuenta. Pero por mir’e como algo positivo. Pensa kico lo pasa si pa hopi aña nos no mester tin miedo pa gobierno local abusa di su posicion pa hinca nos den problema financiero… Nos por cuminsa planifica hopi miho. Tambe recurso financiero scars ta obliga nos planifica miho y pone prioridad prome.

Esey ta exigi tambe cu nos mester bira hopi mas critico pa loke ta prioridad, riba cual semper lo tin diferencia di opinion y discusion. Pero esey ta bon; no ta esey nan ta yama democracia participativo?